Klimaatverandering zal grote gevolgen hebben voor de machtsverhoudingen in de wereld. Er ontstaan nieuwe strategische regio’s, die landen en beleggers grote kansen bieden. China is alvast aan het voorsorteren.
Eind jaren 80 kon de wereldreiziger die het Verre Oosten bezocht het voor het eerst zien: een wereldkaart waarop niet de Atlantische Oceaan met Europa en de Verenigde Staten in het centrum lagen, maar Azië-Pacific. Dat was voor de westerling een schokkende ervaring.
Schokkend, omdat we immers leefden in een wereld die na 1945 gevormd was door een sterke transatlantische relatie tussen de Verenigde Staten en Europa, en die het fundament had gelegd voor een decennialange periode van vrede, veiligheid en welvaart. Maar sinds president Deng Xiaoping in 1978 aan de macht kwam en een ‘opendeurpolitiek’ introduceerde, is China uit zijn slaap ontwaakt. Inmiddels is het historische zelfbeeld van ‘het Rijk van het Midden’ weer terug in het collectieve bewustzijn van de Chinezen.
De opkomst van Azië, en vooral die van China, betekent een mentale en fysieke herschikking van de wereld(kaart). Door de toename van transnationale relaties en handels- en geldstromen zijn er drie nieuwe strategische regio’s aan het ontstaan, stelt de Indiase Observer Research Foundation (ORF). Het zijn regio’s die - mede door Trumps beleid van ‘America First’ - zich weten te onttrekken aan de lange schaduw van de transatlantische wereldordening.
Drie strategische regio’s
Volgens Samir Saran van ORF bestaan de drie nieuwe strategische regio’s in de wereld uit Indo-Pacific, Eurazië en de Noordpool. Indo-Pacific is een samensmelting van de gebieden rond de Stille en de Indische Oceaan. Deze regio krijgt momentum door de snelle opkomst van China en het expansiebeleid dat het land voert, bijvoorbeeld door het zijderoute-beleid dat landen in drie continenten mobiliseert.
Het tweede ‘construct’, zoals ORF dat noemt, is de geopolitieke en economische samenvoeging van Europa en Azië tot het supercontinent Eurazië. China speelt hierin een belangrijke rol, omdat zijn groeiende economische en politieke macht gepaard gaat met financiële slagkracht, die Peking inzet voor investeringen en leningen, bijvoorbeeld voor het zijderoute-project.
Maar dit beleid gaat gepaard met spanningen. ‘Het zijn geopolitieke tektonische platen die zowel botsen als samengaan. Het maakt duidelijk dat Oost en West nieuwe voorwaarden zullen stellen aan samenwerking’, schrijft ORF.
De Noordpool
Tot slot is er de Noordpool, die onbedoeld van grote geopolitieke, economische en strategische waarde is geworden door de klimaatverandering, waardoor ijsvrije vaarroutes ontstaan. Dit zal voor het eerst ervoor zorgen dat de politieke betekenis van de Atlantische én de Stille Oceaan samenvalt, stelt ORF.
In augustus werd duidelijk wat dat kan betekenen: Maersk, de grootste containervervoerder ter wereld, zond een schip over de noordelijke zeeroute. Dit succesvolle pilotproject kreeg veel aandacht en voedde de Russische én de Chinese hoop dat op termijn een nieuwe vaarroute ontstaat die transport tussen Azië en Europa vergaand verkort en grofweg 40 procent goedkoper maakt.
De route gaat Van Moermansk aan de Barentszzee oostwaarts naar de Beringstraat, die Alaska van Eurazië scheidt. Om die tocht te kunnen maken, is toestemming van Rusland nodig die financieel-economisch zeer sterk kan profiteren van de smeltende ijszeeën.
President Vladimir Poetin van Rusland ziet al langere tijd de ongekende strategische en economische betekenis hiervan. Hij heeft al 250 (mogelijke) projecten aangewezen. Zo is op instigatie van Poetin al een 27 miljard dollar groot vloeibaar aardgasproject gestart, het zogenoemde Yamal-lng-project (waarin lng staat voor liquid natural gas) op het in Siberië gelegen schiereiland Yamal. China is medefinancier.
De ambities die China koestert als ‘Rijk van het Midden’ krijgen door de klimaatverandering ook nieuwe betekenis. Dat werd duidelijk toen in 2014 een nieuwe wereldkaart werd gepresenteerd, één die al langer werd gebruikt door militaire en geopolitieke strategen in China.
Het laat geen enkele twijfel over zijn ambities. Het is een kaart waarin de aardkloot verticaal wordt getoond: China pontificaal in het hart, met Rusland, Afrika, Australië, Nieuw-Zeeland en Europa als concentrische cirkels erom heen en Noord- (maar ook Zuid-)Amerika nagenoeg onzichtbaar aan de rand.
De tijd kent geen genade
Deze kaart prijkt op de cover van het boek China as a Polar Great Power van de uit Nieuw-Zeeland afkomstige Anne-Marie Brady. Volgens de politicoloog heeft China grote ambities aangaande de Noordpool. Zo wil China nu ook financier worden van het Russische Alaska-lng-infrastructuurproject, dat op de Noordpool ligt, in het ‘zicht’ van het Amerikaanse grondgebied Alaska.
Daarnaast werkt China aan wat wetenschappers ‘coalitions of convenience’ noemen, gelegenheidsambities waarin wederzijdse voordelen en belangen worden gezocht. Zo is China samenwerking aangegaan met Groenland.
Sommige stakeholders vrezen dat China zich met zijn chequeboekdiplomatie in de Artic aan de onderhandelingstafel van deze regio opdringt. Scott Minerd, chief investment officer van Gugenheim Partners, is het daar mee eens. Maar hij begrijpt China’s beweegredenen wel.
Er zijn ongekende energiebronnen te vinden, zoals wind- en zonne-energie, waterstof, goud, koper, titanium, nikkel, diamant, uranium en zeldzame aardmetalen. Minerd spreekt van ‘de beste beleggingskansen sinds de afgelopen 12.000 jaar’. Guggenheim Partners werkt daarom aan de lancering van een eerste fonds om 250 miljoen dollar op te halen.
Sceptisch
Maar beleggers zijn vooralsnog sceptisch. Zo verklaarde Marcel van Poecke, managing director van Carlyle International Energy Partners, dat ‘de Artics een pioniersland zijn dat nog te moeilijk is om te exploiteren’, omdat zelfs tijdens de beste maanden maar beperkt geboord kan worden vanwege de hevige wind. Grote institutionele beleggers die samen 2.500 miljard dollar beheren, hebben inmiddels 100 olieconcerns en 30 banken opgeroepen van boren af te zien in dit ecologisch fragiele gebied.
Maar op het politieke front is de stoelendans om invloed en gewin al lang begonnen. Zo is in 1996 de Arctische Raad opgericht door acht omringende landen die vooral samenwerkten op het terrein van natuurbescherming. De samenwerking zorgde voor gedeeld vertrouwen, maar inmiddels dringt de wereldpolitiek zich op.
Engeland werd waarnemer onder het mom dat het ‘de Arctic’s nearest neighbor’ is. In 2013 werd China een permanente waarnemer, ondanks dat het er zeer ver van verwijderd ligt. Toen de Europese Unie in 2015 een eender verzoek deed, werd deze geweigerd. Ondertussen is de stoelendans tussen de grootmachten begonnen - zonder de EU.