Financiële markten kunnen weinig met geopolitieke ontwikkelingen, zoals nu in Oekraïne. Na de aanvankelijke schok stabiliseren de markten doorgaans. Maar wat als de Russische aanval op de soevereiniteit van Oekraïne slechts het voorspel is voor wat de echte agenda van de Russische-Chinese alliantie is: omverwerping van de Amerikaanse (dollar-)hegemonie?
Er is een groeiend aantal analisten en strategen die daarvan overtuigd zijn. Ray Dalio, oprichter van ‘s werelds grootste hedgefonds Bridgewater, spreekt in zijn jongste boek “The Changing World Order” van een langdurige cyclus die hegemonieën doen opkomen en neergaan. Hij komt op basis van historisch onderzoek tot de conclusie dat de Verenigde Staten inmddels over de top zijn en dat China zich aandient als de nieuwe hegemonie van de 21e eeuw.
Analist Craig Shapiro van Obsidian Capital deelt die opvatting, Hij schreef recent: ‘Rusland en China zijn verwikkeld in een economische oorlogsvoering met de VS, via hun controle over goud, energieprijzen en de wereldwijde toeleveringsketen, en samen met hun verkoop van Amerikaans schatkistpapier verzwakken zij de Amerikaanse dollar en proberen zij de status van reservevaluta van de wereld af te nemen.’
‘Dit zou de VS dwingen zich verder terug te trekken uit mondiale zaken, terwijl ze gedwongen worden hun eigen binnenlandse zaken op orde te krijgen door het voor de VS moeilijker te maken geld te drukken om hun rekeningen te betalen. Dit zou Rusland en China in staat stellen hun eigen “binnenlandse aangelegenheden” in Oekraïne/Taiwan/etc. naar eigen goeddunken voort te zetten. De oorlog is al begonnen. De ontmoeting tussen Poetin en Xi heeft de aanval geopend. Het einde van de dollar als ‘s werelds reservevaluta is hun doel.’
Het lijkt er inderdaad soms op dat Rusland deze escalatie van het conflict al een aantal jaren in voorbereiding heeft. Zo is de exposure naar Amerikaanse staatsobligaties vrijwel geliquideerd, is de vooraad goud opgebouwd tot meer dan 2300 ton en zijn de gasleveranties aan Europa telkens afgeknepen, zodat er voortdurend sprake was van gastekorten die tot hogere prijzen hebben geleid. Sinds de erkenning van de separatische deelgebieden in de Oekraïne en de vijandelijkheden zijn gas, olie, goud en graanprijzen allemaal gestegen - ontwikkelingen waar Rusland direct van profiteert.
“No-go” voor Poetin
Hans van Koningsbrugge, professor Russische geschiedenis en politiek aan Rijksuniversiteit Groningen, zet de Russische houding in een historisch perspectief. ‘Russen hebben het door de morderne geschiedenis onderbouwde idee dat het onder constante dreiging van het westen valt. Vergeet niet dat het land de invasie van Napoleon en twee wereldoorlogen te verduren kreeg. Een Navo-lidmaatschap van Oekraïne is dus een “no-go” voor Poetin’, aldus van Koningsbrugge.
Het idee dat de veiligheid van Rusland op het spel staat, is vermengd geraakt met een focus op Oekraïne. Dat is een zuiver historisch ingegeven angst. Het Westen moet de veiligheidsbehoefte van Rusland adresseren, en militaire afspraken maken over toegestane hoeveelheid troepen en raketten aan NAVO-grenzen.
Koningsbrugge deelt de opvatting niet dat Rusland en China samen heimelijk optrekken. Hij legt tegenover Fondsnieuws uit dat ‘het Chinese ministerie van buitenlandse heeft verklaard dat het niet, althans niet volledig, achter de Russische invasie staat.’ De vraag is volgens van Koningsbrugge ook maar helemaal of China baat heeft bij dit conflict. ‘Dat land ziet het Westen zich nu verenigen, en dat zal in hun eigen conflict, de strijd om Taiwan, geen aangename ontwikkeling zijn.’
Een hybride, digitale oorlog
Maar Pippa Malmgren, econoom en tech-ondernemer, is het met die opvatting niet eens. De vrouw die de bestseller “Signals” schreef en gewerkt heeft in het Witte Huis, stelde zich vorig jaar de retorische vraag of Wereldoorlog III al niet begonnen is. Het conflict speelt zich niet langer uitsluitend fysiek af. Het strijdtoneel heeft zich deels verplaatst naar de ruimte, maar ook de digtale ruimte.
Malmgren: ‘Oorlogen gaan niet langer over legers en land. Nu gaat het om de marine, de volle zee en om extreem afgelegen locaties zoals extreem afgelegen eilanden in de Stille Oceaan en de open oceanen. Land speelt nog steeds een rol, maar de strijd om land en hulpbronnen lijkt zich af te spelen op plaatsen als de Himalaya, Afrika en de Noordpool. Dit is de reden waarom de VS nu al enkele jaren bezig zijn met de opbouw van hun Space Force. Maar meer dan dat alles is de oorlog zelf aan het digitaliseren. Dus alleen degenen die weten waar ze moeten kijken, zullen het zien.’
Malmgren is, zoals veel experts, verbijsterd over de geringe interesse van het grote publiek. ‘Intussen lijkt het publiek onwetend en zelfs ongeïnteresseerd. Misschien heeft men intuïtief al begrepen dat dit, vreemd genoeg, een betere manier is om oorlog te voeren dan we ooit in de geschiedenis hebben gezien. Misschien hebben we wapens ingeruild voor bewapende algoritmen en computers in de plaats gesteld van mensen? Misschien hebben cyberoorlogsvoering en cybernetica de mens al vervangen op een digitaal slagveld? Misschien heeft Amerika de oorlog in Afghanistan niet beëindigd om zich uit het conflict terug te trekken, maar eerder om de strijd in het fel betwiste digitale strijdperk op te voeren, schrijft ze op haar weblog.
‘Hoe weten we dat oorlog zelfs maar een mogelijkheid is? Er zijn geruchten. Er zijn signalen. De defensie-uitgaven zijn nog nooit zo hoog geweest. Veel van het geld gaat naar rekenkracht, oftewel supercomputers en quantumcomputers. Dit is de nieuwe ruimterace. Er wordt gezegd dat China al niet één maar twee exascale supercomputers heeft geproduceerd. Het gaat allemaal om het breken van codes: nucleaire codes, satellietcodes, genetische codes, gedragscodes’, aldus Malmgren met wie Fondsnieuws in 2015 een interview had.
Cyberaanvallen is één van de middelen die Rusland gebruikt in zijn hybride oorlog met het Westen, en met Oekraïne. Al in 2015 werden voor het eerst delen van de economie en samenleving van Oekraïne stilgelegd. En ook zijn er talrijke andere voorbeelden van andere cyberaanvallen, zoals recent op de havens van Rotterdam, die aan Rusland worden toegeschreven.
‘China is er aan de ene kant niet blij mee dat Rusland dit agressieve beleid voert een aantal delen van Oekraïne probeert los te weken. Dat is tegen de Chinese belangen en principes’, zegt coördinator van het Clingendael China Centre Frans-Paul van der Putten, op BNR Nieuwsradio. Maar hoewel China zowel militair als economisch machtiger is dan Rusland, stelt Van der Putten dat Peking niets aan deze situatie kan veranderen. ‘Rusland wil - zo ziet China het - het machtsevenwicht in Europa veranderen in het voordeel van Rusland. Dat is voor Poetin een bijzonder belangrijke prioriteit. En dat is niet iets waar China Rusland van kan weerhouden.’
‘Tegelijkertijd is China strategisch verbonden aan Rusland. China kan Moskou dus ook niet laten vallen in deze kwestie. Peking probeert een soort middenweg te vinden door er niet al te veel erbij betrokken te raken, maar probeert tegelijkertijd wel in de buurt van Rusland als strategische partner te blijven.’ Waar China volgens Van der Putten vooral kritisch naar kijkt is de houding van het Westen ten opzichte van Rusland. ‘En niet alleen maar omdat China de positie van Rusland daarin goed kan begrijpen, maar ook omdat China dat relateert aan de eigen positie. Want de Chinezen worden zelf ook in toenemende mate onder druk gezet door het Westen en vooral door de Amerikanen’, aldus Van der Putten op BNR Nieuwsradio.
Gerelateerde artikelen:
- Het Oekraïne-conflict: wie gaat hier de pijn voelen?
- Han Dieperink: de tweede Koude Oorlog
- Geopolitiek: een gevaarlijke cocktail voor beleggers
- ‘Poetin bedient zich van mathematische helderheid’