De maatschappelijke en politieke verontwaardiging over de bonus voor topman Ben Smith van Air France-KLM borrelt in Nederland op naar een kookpunt. ‘Ze willen hun bedrijf laten redden met belastinggeld en daarna gaan ze lekker bonussen uitkeren’, schrijft fractievoorzitter Jesse Klaver van Groenlinks. Hij krijgt veel bijval.
Dinsdag gaven de aandeelhouders van Air France-KLM met massale steun goedkeuring aan de jaarrekening 2019 van de in existentiële nood geraakte luchtvaartmaatschappij. Ruim 80 procent stemde daarnaast in met een bonus van meer dan 768.456 euro voor topman Smith. Dat is bovenop zijn basissalaris van 900.000 euro. Voor 2020 ziet hij af van zijn bonus, vanwege de coronacrisis. Wel kan Smith nog 2 miljoen euro krijgen, als hij zijn doelstellingen over drie jaar haalt. KLM-topman Pieter Elberse zag eerder wel af van zijn bonus over 2019.
De Nederlandse Staat, die een reddingsoperatie voorbereidt voor het smaldeel KLM, stemde met een aandelenbelang van 14 procent - als één van de weinigen - tegen het bonusvoorstel. De Franse Staat, met een belang van 14,3 procent, en een miljardensteun aan het smaldeel Air France, ging wel akkoord met de bonus voor Smith.
Hoe er exact gestemd is door de aandeelhouders, is onbekend. Dat gebeurde namelijk digitaal. De uitslag is geheim.
Achtergrond aandeelhouders
De aandelen van de houdstermaatschappij zijn in handen van Frankrijk en Nederland voor grofweg 29 procent. Daarnaast is het bedrijf eigendom van strategische partners als Delta Airlines (8,99 procent) en China Eastern Airlines (8,8 procent). Het investeringsvehikel van Donald Smith & Co participeert voor om en nabij de 5 procent. Ook het personeel, verenigd in FCPE, heeft 3,7 procent en de resterende belangen zijn voor ten minste 38 procent in handen van derden.
Wie dat zijn, is niet bekend. Aangenomen mag worden dat ook institutionele partijen en asset managers exposure hebben naar luchtvaartmaatschappij Air France-KLM. Er is tot dusver echter nog door geen enkele aandeelhouder uitgesproken - met uitzondering van de Nederlandse Staat bij monde van minister Hoekstra - hoe zij in deze omstreden kwestie hebben gestemd.
Volgens actuele marktinformatie van markscreener.com is aan het einde van het eerste kwartaal ingestapt, of het belang vergroot, door partijen als Front Row Advisors, Parametric Portfolio Associates en Donald Smith & Co.
Institutionele beleggers controleren ongeveer 8,28 procent in de houdstermaatschappij, beleggingsfondsen hebben een relatief beperkte exposure naar het bedrijf. Een relatief grote postie heeft het Vanguard Select Value Fund met naar schatting 3,34 procent.
Vanzelfsprekend hebben de aandeelhouders - en de topman zelf - het juridische gelijk aan hun zijde met het groene licht dat zij hebben gegeven voor de bonus. Er is een positief resultaat geboekt in 2019 - vooral dankzij KLM overigens. Daarnaast heeft Smith aan de vooraf geformuleerde doelen voldaan. Maar de maatschappelijke pijn zit hem in wat inmiddels het mantra van de critici van het marktkapitalisme is geworden: ‘capitalism for the poor, socialism for the rich.’
‘Socialism for the Rich’
In de crisis van 2008 ontstond in de Verenigde Staten de door maatschappijcritici als Noam Chomsky en Naomi Klein geformuleerde opvatting dat autoriteiten zoals overheden en centrale banken Wall Street te hulp komen in een dreigende systeemcrisis, maar Main Street aan hun lot overlaten. Daaruit kwamen de demonstraties van “Occupy Wall Street” voort, die overigens geen lang leven waren beschoren.
Inmiddels is dat in de VS wel een tikje anders: president Trump geeft ook een tijdelijke uitkering aan de miljoenen Amerikanen die van het een op het andere moment hun baan hebben verloren. Maar tegelijkertijd worden ook bedrijfsobligaties van omstreden ondernemingen opgekocht door de Federal Reserve. Veelal zijn dat bedrijven die zichzelf veel te riskant financierden en van wie de initiatiefnemers vaak private equity huizen zijn, die nu juist een kunst hebben gemaakt van activa uit de onderneming halen en daar nieuwe schulden voor achterlaten.
‘Creative destruction’
Het maatschappelijke beeld wordt - onder invloed van de crises van 2008 en 2020 - steeds meer dat de hoofdrolspelers van het kapitalisme, onder wie CEO’s, (centrale) bankiers en politici en topambtenaren, zich niet meer aan de vuistregel van het marktkapitalisme houden, namelijk “creative destruction”, zoals door de grote econoom Joseph Schumpeter geformuleerd.
Dit houdt in dat het kapitalisme een proces van voortdurende innovatie is, waarbij succesvolle toepassingen van nieuwe techniek de oude (bedrijven) vernietigen. Dat proces van creatieve destructie wordt in deze 21e eeuw steeds vaker onderbroken door overheidsingrijpen en steunoperaties met belastinggeld. Door de complexiteit en de innige verwevenheid van het stelsel, en het feit dat de markten inmiddels veel groter en kwetsbaarder zijn dan de economieën, blijkt dat vooral centrale banken zich steeds meer opstellen als de “lender of all resorts”.
Topman is ‘toondoof’
De kritiek op die Pavlov-reactie van centrale banken, maar ook op het feit dat veel overheden met gemeenschapsgeld essentiële bedrijven bereid zijn te redden, neemt sterk toe. De samenleving verwacht dat de overheid hardere, en vooral ook concretere eisen stelt aan bedrijven die om steun komen vragen.
Zo verklaarde oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem dit weekend in het programma Buitenhof, dat hij vindt dat de redding van KLM niet zozeer via staatssteun moet geschieden, maar dat aandelen moeten worden uitgegeven zodat zittende aandeelhouders aan de redding van Air France-KLM meewerken.
Dat is een goed idee, vindt fractieleder Jesse Klaver van Groenlinks. Ook VVD-fractieleider Klaas Dijkhoff is geirriteerd. Hij stelt dat de topman ‘toondoof’ is voor de maatschappelijke kritiek, terwijl Pieter van Vollenhoven van een ‘onbegrijpelijk besluit in deze tijd’ spreekt en televisieman André van Duin bij een foto van Ben Smith twittert: ‘VliegTUIG.’
Cabaretier Pieter Derks weet er een vrolijke draai aan te geven: ‘bonussen voor burgers die de doelstellingen halen, dat is een goed idee! Dat kunnen we mooi betalen van die 768.000 euro die onze regering nu van de staatssteun aan Air France-KLM gaat aftrekken.’
Toch lijkt de kans zeer gering dat de opvatting van de Haagse politiek in het geval van Air France-KLM in Parijs en bij de strategische partners veel gehoor zal vinden.