Als het aan minister Dekker ligt, moet het recht op privacy wijken voor de nationale veiligheid. Met het concept wetsvoorstel Transparantie Maatschappelijke Organisatie verliezen gulle gevers hun anonimiteit.
Het concept wetsvoorstel Transparantie Maatschappelijke Organisaties wil voorkomen dat de financiering van maatschappelijke organisaties gepaard gaat met onwenselijke beïnvloeding. Door maatschappelijke organisaties te verplichten donaties vanaf 15.000 euro en de balans en staat van baten en lasten openbaar te maken, wil het kabinet de kans op misbruik verkleinen.
Volgens filantropie-adviseurs gaat het om een ‘draconisch’ wetvoorstel waaraan circa 223.000 stichtingen, 129.000 verenigingen en 1.600 kerkgenootschappen in Nederland worden onderworpen. Volgens het onderzoek Geven in Nederland ging er in 2017 5,7 miljard euro om in de filantropie. Het wetsvoorstel zorgde dan ook voor flinke reuring. Tijdens de consultatie werden liefst 190 bezwaren ingediend. Ook in de media lieten goede doelen van zich horen.
Ook Rene Bekker, directeur van het Center for Philanthropic Studies aan de Vrije Universiteit Amsterdam, denkt dat de maatregelen niet werken. Eerder zei hij daarover: ‘In 2015 zat ik in een begeleidingscommissie van een onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het Ministerie van Justitie en Veiligheid dat de vraag moest beantwoorden of het mogelijk was buitenlandse financiering van religieuze organisaties op te sporen. Na grondig onderzoek was het antwoord: nee, niet via openbare registers. Dat lukt alleen met bijzondere opsporingsbevoegdheden.’
Negatieve invloed op geefgedrag
Vanuit de financiële sector gelden hoofdzakelijk vier bezwaren tegen het openbaar maken van gegevens van particulieren die meer dan 15.000 euro schenken. Dat is in de eerste plaats de mogelijk negatieve invloed op het geefgedrag. ‘Je weet het pas echt zeker als de maatregel in werking treedt, maar grote kans dat donateurs het geen fijne gedachte vinden dat iedereen weet waaraan zij geven’, zegt Otto Beelaerts van Emmichoven, directeur Instituten & Charitas bij ABN AMRO MeesPierson.
Jacqueline Komin, senior filantropie adviseur bij InsingerGilissen, verwacht een behoorlijke impact: ‘90 procent van alle schenkingen waarbij ik betrokken ben, komt boven de grens van 15.000 euro. Van al die mensen verwacht ik dat ze zullen heroverwegen. Ik kan me voorstellen dat ze de giften uitstellen en opnemen in hun testament.’
Schending van privacy
Schending van privacy is een tweede groot bezwaar. Komin vindt het onvoorstelbaar dat de privacy van burgers steeds beter wordt beschermd, maar het wetsvoorstel donateurs met naam en woonplaats op een website wil zetten. ‘Mijn klanten zijn onder andere mensen op leeftijd, die ik vanuit een veiligheidsoogpunt niet bloot wil stellen aan een dergelijke schending van privacy.’ In het concept wetsvoorstel wordt erkend dat de transparantieverplichting een beperking van grondrechten inhoudt, maar dit wordt gerechtvaardigd met verwijzing naar de staatsveiligheid.
Ook voor klanten van Beelaerts van Emmichoven valt het niet te rijmen. ‘Onze klanten - stichtingen, vermogensfondsen en kerkelijke organisaties - hebben met de introductie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) vorig jaar al extra privacymaatregelen moeten nemen. Nog geen jaar later moet je dan de wereld vertellen wie jou een groot bedrag schenkt? Dat voelt tegenstrijdig.’
Een ander punt waar Dekker in zijn voorstel aan voorbij gaat volgens Teetse Holtrop, private banker bij InsingerGilissen, is het recht om anoniem te geven. ‘Door te geven aan bepaalde organisaties, geef je een impliciet statement af. Ik vind het niet passend daar openheid over af te dwingen. Net zoals het recht om anoniem te stemmen, moet je ook het recht hebben om anoniem te geven.’
‘Grens 15.000 euro is arbitrair’
Minstens zo arbitrair is volgens Komin de grens van 15.000 euro. ‘Voor een stichting met een jaarbudget van 30.000 euro geeft een gift van 15.000 veel invloed. Voor een grote stichting is dat een ander verhaal.’ Het bedrag van 15.000 euro is echter bewust gekozen. Door alleen grote schenkingen onderwerp van het wetsvoorstel te maken is er sprake van een proportionele maatregel.
Volgens Komin is het een draconische maatregel. ‘Ik snap dat de minister wil voorkomen dat er invloed wordt gekocht in een organisatie, maar dat kun je ook op andere manieren voorkomen. Waarom moet dat via een openbare site?’ Beelaerts van Emmichoven erkent dat de problematiek belangrijk is, maar het wetsvoorstel is volgens hem buitenproportioneel. ‘Je schiet met hagel op een mug.’