Wat gebeurt er als de centrale banken de massaal opgekochte staatsobligaties zouden kwijtschelden? ‘Als dat zou gebeuren, en ik sluit geenszins uit dat dat gebeurt, dan zou dat de wereld fundamenteel en diepgaand veranderen.’
Dat zei Lex Hoogduin, hoogleraar monetaire economie en voormalig directeur van De Nederlandsche Bank, vorige week tijdens een paneldiscussie van economen en beleggers over de euro, de dollar en het beleid van kwantitatieve verruiming.
Bij dit debat, georganiseerd door Finance Circle, deel van de alumnivereniging van de Nijenrode Universiteit, was de mogelijke kwijtschelding van het opgekochte staatspapier één van de meest prangende vragen die ter discussie kwam.
Het debat vond plaats een dag voordat de ECB bekend maakte dat de inflatie in de eurozone tot 0,3 procent is gedaald en dat de kans snel toeneemt dat de centrale bank staatsobligaties gaat opkopen, zoals in de VS en Japan het geval is (geweest).
Hoogduin sluit niet uit dat het opgekochte schuldpapier in het ‘zwarte gat’ van de centrale bank zal verdwijnen, vooral in Japan waar de balans van de Bank of Japan tot astronomische hoogte toeneemt. Het verkleinen van die balans kan in principe relatief eenvoudig, namelijk door eenzijdig te besluiten de schulden kwijt te schelden.
Draaien van de geldpersen
De Federal Reserve bouwt momenteel zijn beleid van kwantitatieve verruiming (‘het draaien van de geldpersen’) af, maar onder president Obama zijn er meer schulden gemaakt dan onder alle van zijn 43 voorgangers tezamen, verklaarde Willem Middelkoop op deze avond tijdens een presentatie. Middelkoop, ex-journalist en grondstoffenbelegger, is schrijver van het boek ‘The Big Reset’.
Maar de Japanse centrale bank en de ECB zitten nog midden in een proces van het opkopen van schuldpapier, omdat beide economische blokken worden bedreigd door deflatie en stagnatie.
De panelleden maakten duidelijk dat als een centrale bank álle staatsschuld opkoopt en de schuld vervolgens kwijtscheldt er in eerste instantie twee dingen gebeuren.
Ten eerste krijgen de bezitters van staatsleningen geld dat zij ergens anders in moeten beleggen, waardoor zij de koersen van aandelen, bedrijfsobligaties en vastgoed opdrijven zoals op dit moment het geval is. Het gevolg is dat beleggers rijker worden.
QE: Winnaars en verliezers
Ten tweede wordt door dit opkoopprogramma de schuld van de overheid verlaagd, en hoeft zij geen rente meer te betalen, waardoor de overheid meer ruimte heeft voor collectieve bestedingen, bijvoorbeeld het aanleggen van snelwegen of het verhogen van onderwijsuitgaven.
Van deze aanpak profiteren mensen met vermogen en mensen en bedrijven die van overheidsbestedingen profiteren. Het gevolg is toenemende inkomensongelijkheid.
De indirecte effecten van een dergelijk beleid zijn minder zichtbaar, maar belangrijker, zo werd tijdens de discussie onderstreept: de overheid hoeft haar ontspoorde financiën niet te repareren, omdat de centrale bank de schulden monetair kan financiëren, zoals nu ook gebeurt.
Bij een dergelijke monetaire financiering kan de overheid systematisch productiemiddelen toe-eigenen - bijvoorbeeld bouwvakkers snelwegen laten aanleggen. Dat kan ten koste gaan van de particuliere sector die in een nadelige concurrerende positie wordt gebracht.
‘Zorg dat je dicht bij de helikopter staat’
Behalve dat het de vraag is of die overheidsbestedingen het beste zijn voor de economische groei, kunnen door een dergelijke beleid van monetaire financiering kunstmatige prijzen op de financiële markten ontstaan. Dat kan zorgen voor zombiebedrijven en zombiebanken, die eigenlijk kapitaal verspillen en normaal gesproken failliet zouden gaan, maar die door een kunstmatig lage rente in leven blijven, waardoor zij het gezonde banken en bedrijven moeilijker maken om rendabel te werken.
Op die manier zuigt de centrale bank met zijn monetaire financiering geleidelijk de vitaliteit uit het bedrijfsleven.
Als de centrale bank met de bankbiljettenpers iemand uit de financiële problemen redt, is dat gunstig voor degene die wordt gered, en voor zijn ‘vrienden’ die natuurlijk ook een deel van de bankbiljetten krijgen, en ongunstig voor de rest die géén bankbiljetten krijgt Of, zoals Hans Betlem, chief investment officer van IBS Capital Management tijdens de discussie zei: ‘Als ze geld gaan strooien uit de helikopter, kun je maar beter zorgen dat je vlakbij de helikopter staat.’
Hoogduin sluit niet uit dat de huidige monetaire financiëring in kwijtschelding uitmondt en dat daardoor het vertrouwen in de waarde van kapitaal en bezit voorgoed wordt geruïneerd. De andere panelleden sloten zich bij de mogelijkheid van dat scenario aan.
Deelnemers discussie
Aan de paneldiscussie deden naast Lex Hoogduin, ook Lukas Daalder van Robeco en Hans Betlem van IBS Capital Management mee, evenals financieel consultant Dirk de Jong en adviseur en columnist Diederik Schmull. Daarnaast werden presentaties gegeven door Willem Middelkoop en Bruno de Haas, auteur van het boek ‘Laat de leeuw niet over zijn hempie staan, waarom de euro ons zal opbreken’.
Lees ook het verslag: Vóór 2020 is de dollar geen wereldvaluta meer’
Interessante aanvullende achtergrondinformatie biedt Bill White, oud-hoofdeconoom van de BIS:
‘Ultra Easy Monetary Policy and the Law of the Unintended Consequences’