De gezamenlijke aanpak van witwassen door banken, toezichthouders en opsporingsinstanties is in zijn huidige opzet onwenselijk, zegt de Raad van State. Een hogere pakkans voor fraudeurs, criminelen en terroristen weegt niet op tegen de schending van de privacy van iedereen.
Ook is het belangrijkste adviesorgaan van de regering kritisch op het overhevelen van opsporingstaken naar de banken.
De Raad van State kraakt het voorstel van de minister van Financiën en de minister van Justitie en Veiligheid om de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en de Wet toezicht trustkantoren aan te passen.
‘Gelet op de ingrijpende gevolgen is het wetsvoorstel niet proportioneel als niet nader wordt gespecificeerd wanneer en welke gegevens kunnen worden uitgewisseld’, schrijft de Raad.
Proeftuinen
Het advies is uiterst pijnlijk voor proeftuinen zoals Transactie Monitoring Nederland (TMNL), een samenwerkingsverband van vijf banken, en Serious Crime Task Force (SCTF), waarin naast een aantal banken ook de financiële inlichtingendienst en de politie vertegenwoordigd zijn. Hoewel deze initiatieven nog in de kinderschoenen staan en de resultaten tot op heden pover zijn, wordt er veel van verwacht. Door data te delen worden criminele patronen beter en sneller herkend, is het idee.
De Raad van State onderschrijft het belang van een betere aanpak van witwassen, maar niet als dat leidt tot een vergaande inbreuk op grondrechten van burgers en bedrijven. Een van de zaken waarover gesproken wordt is discriminatie. In totaal gaan er op jaarbasis 10 miljard transacties door de systemen van de banken - een hoeveelheid data die alleen volautomatisch verwerkt kan worden.
Bordelen en coffeeshops
De vrees is dat banken het morele kompas van Nederland gaan vormen. Zo worden niet alleen alle persoonsgegevens gedeeld, maar ook zaken uit de persoonlijke levenssfeer, zoals betaling van strafrechtelijke boetes, lidmaatschap van politieke partijen en bezoek aan seksclubs, casino’s en coffeeshops. Ook zijn er zorgen over de mogelijke diefstal van persoonsgegevens door cybercriminelen.
Verder is de Raad uiterst kritisch op het uitbesteden van de opsporingstaak aan financiële instellingen. Niet alleen de bestrijding van witwassen en de financiering van terrorisme zelf, maar ook de wijze waarop banken en de wetgever dat willen doen.
Europese initiatieven
Bovendien zijn er Europese initiatieven in ontwikkeling, waaronder het UBO-register en het bankenportaal, beter bekend als de Europese Bankenunie. Zolang de implementatie daarvan nog niet voltooid is, noemt de Raad het voorstel voor aanpassing van de Wwft ‘voorbarig’.
Het adviesorgaan krijgt bijval van witwasexperts, zoals advocaat financieel recht Frank ‘t Hart. Hij twijfelt aan het nut van een nationale aanscherping van de Wwft. ‘Wil je dit effectief doen, dan moet het Europees of nog liever internationaal aangepakt worden.’
Daarnaast is er de vraag wat er wordt gedaan met de meldingen die het nieuwe systeem oplevert. De opsporings- en inlichtingendiensten lopen nu al tegen hun grenzen aan. Met meer meldingen raakt het systeem alleen maar verder verstopt. Bovendien kunnen banken ook zonder de nieuwe aanpak nog genoeg verbeteren in de opsporing, stelde De Nederlandsche Bank eerder al.
‘Terecht dat de Raad van State zich afvraagt of deze wet wel noodzakelijk en proportioneel is als DNB zegt dat er ruimte is voor verbetering’, zegt ‘t Hart. Wat de advocaat betreft had de wet nooit zo opgesteld mogen worden. ‘Het rammelt aan alle kanten. De juiste afweging en de waarborging van de rechtsbescherming zijn niet geregeld.’
Brigitte Unger, die als bijzonder hoogleraar veel over het thema witwassen schrijft, noemt het een taai dilemma. ‘Als het gaat over het aanpakken van criminelen en het beschermen van de privacy, dan hecht ik meer waarde aan het eerste.’ Ze omschrijft het advies van de Raad van State als meten met twee maten en geeft het voorbeeld van de Belastingdienst dat vergaande bevoegdheden heeft om data in te zien. ‘De privacywetgeving in Nederland is niet bepaald zaligmakend.’ Unger pleit voor veel meer samenwerking tussen instanties.
De Nederlandse Vereniging van Banken reageert met teleurstelling op het document. De woordvoerder laat weten dat banken niet anders naar het privacyvraagstuk kijken dan de Raad. ‘Daarom worden bij TMNL transactiegegevens gepseudonimiseerd gedeeld. Het is onze stellige overtuiging dat gezamenlijke transactiemonitoring een belangrijk wapen is in de strijd tegen crimineel geld. Het is aan de politiek om een goede balans te vinden tussen het effectief tegengaan van witwassen en het waarborgen van de privacy.’
Het ministerie van Financiën is naar aanleiding van het kritische advies in overleg met de sector. Een reactie vanuit het kabinet is er nog niet.
Copyright: Het Financieele Dagblad, 17 juni 2022
Gerelateerde artikelen op Investment Officer:
- ‘Poortwachtersfunctie essentieel voor integere samenleving’
- Boete Robeco om nalatigheid bij voorkomen witwassen