De Amerikaanse minister van Financiën, Janet Yellen, kan er inmiddels ook niet meer omheen draaien: de dollar inzetten als wapen om ongewenst gedrag van rivalen te breken gaat gepaard met risico’s van nationaal belang. ‘Er is een risico dat als we financiële sancties opleggen, die gelinkt zijn aan de rol van de dollar, dit op termijn de hegemonie van de dollar zou kunnen ondermijnen.’
Yellen, die eerder president van de Federal Reserve was, sprak haar woorden dit weekend uit in gesprek met CNN. Zij begrijpt goed dat landen als Rusland nadenken hoe zij aan de door de VS opgelegde sancties kunnen ontkomen. Maar zegt ze: de dollar wordt als een wereldwijde reservevaluta gebruikt om redenen waar andere landen niet gemakkelijk alternatieven van dezelfde omvang voor weten te vinden.
Yellen: De robuuste Amerikaanse kapitaalmarkten en de rechtsstaat ‘zijn essentieel voor een munt die wereldwijd voor transacties zal worden gebruikt’. Ze voegde eraan toe: ‘En we hebben nog geen enkel ander land gezien dat de fundamentele institutionele infrastructuur heeft waarmee zijn munt de wereld op deze manier kan dienen.’ Tegelijkertijd verdedigt Yellen de sancties. ‘Ze zijn een extreem belangrijk middel, vooral als we samen met onze bondgenoten optrekken als een coalitie van partners.’
Dollar bepaalt Amerika’s macht
In reactie op de februari vorig jaar door de Rusland gestarte oorlog tegen buurland Oekraïne hebben de Verenigde Staten Russische tegoeden bevroren en het land bovendien de toegang ontzegd tot het internationale betalingssysteem Swift. In totaal is Rusland 5.000 verschillende sancties opgelegd, stelt Gal Luft, co-auteur van het boek De-dollarization, the revolt against the dollar and the rise of a new financial world order. Hij vindt dat de VS een gevaarlijk spel spelen.
‘De speciale status van de dollar als ‘s werelds reservemunt is Amerika’s belangrijkste bron van macht in de wereld, meer nog dan zijn militaire positie’, zegt Luft. ‘Daardoor kunnen de Verenigde Staten zich een schuldniveau van 30.000 miljard dollar veroorloven, dat met 1.000 miljard dollar per jaar groeit. En dat komt om dat zij gemakkelijk ongelimiteerd geld kunnen lenen, zowel van andere landen als van de eigen burgers. Tot voor kort had de wereld vertrouwen in het Amerikaanse leiderschap, zijn waarden en zijn intenties. Maar dat is nu aan het veranderen.’
Zo hebben veel landen, vooral op het zuidelijk halfrond, geweigerd mee te doen aan de sancties tegen Rusland. Veel landen hekelen het “rule-based” systeem dat de VS voeren, wat maakt dat 1 op de 10 landen in de wereld wordt getroffen door Amerikaanse sancties. En daarom, zegt Luft die werkt voor het Institute for the Analysis of Global Security (IAGS), is er dit moment sprake van een breed gedragen revolte tegen de VS. Die etaleert zich in het afbouwen van Amerikaanse deviezenreserves en exposure naar Amerikaans schuldpapier, alsook in het vervangen van de dollar als betaalmiddel, zoals geldt voor China, Saoedi-Arabië en Brazilië.
Technisch failliet
Los van de animositeit jegens de Verenigde Staten is het ook een kwestie van gezond verstand, zegt Luft. De Verenigde Staten hebben op dit moment meer dan 30.000 miljard dollar staatsschuld, wat per belastingbetaler in de VS neerkomt op 224.000 dollar. In 2026, analyseert Luft, zal de Amerikaanse staatsschuld zelfs 40.000 miljard dollar groot zijn, wat dan omgerekend 300.000 dollar schuld per belastingbetaler is. ‘Om een lang verhaal kort te maken: de Verenigde Staten zijn technisch bankroet, maar blijven geld uitgeven alsof er geen morgen bestaat. Maar anders dan in het verleden zijn leners voorzichtiger geworden en lopen ze, maar rennen ze nog niet naar de uitgang.’
Gelet op de grootte en de liquiditeit van de Amerikaanse kapitaalmarkt zullen de Verenigde Staten hun machtspositie als reservemunt voorlopig behouden. Luft denkt niet dat de dollar binnen afzienbare tijd zal instorten of door een andere munt zal worden vervangen. Maar hij zegt wel een splitsing van het mondiale financiële systeem te zien, alsook de opkomst van een parallel financieel systeem, dat een alternatief vormt voor het dollarsysteem op het gebied van handel, investeringen, financiën en ontwikkeling. De contouren van een dergelijk systeem worden reeds getrokken door BRICS en anderen, zegt hij.
‘In het nieuwe systeem zullen landen, vooral grondstoffen exporterende economieën, steeds meer met elkaar handelen in niet-dollar valuta’s, niet-dollar valutaswaps aangaan, niet-dollar leningen verstrekken en bankgegevens delen via niet-SWIFT verrekeningssystemen. De centrale banken zullen het aandeel van de dollar in hun deviezenreserves in toenemende mate verminderen. Voor de VS betekent deze trend problemen, maar de meeste Amerikaanse beleidsmakers, die zich koesteren in de grootsheid van Amerika, zijn zich er volledig van bewust, net zoals ze het idee van de comeback van de inflatie hebben verworpen’, zegt Luft, die in 2019 samen met Anne Korin het boek De-dollarization, the revolt against the dollar and the rise of a new financial world order.
Hoe ver de VS wel niet boven hun stand leven
Sinds de jaren veertig van de vorige eeuw is de dollar onaangevochten de reservemunt van de wereld. Dat stelt de Federal Reserve - dat wil zeggen het Amerikaanse ministerie van Financiën - in de gelegenheid om geld te printen en schuldpapier uit te schrijven. Dat schuldpapier, zoals Treasuries, wordt voor voor ongeveer een derde gekocht door andere landen. Het gaat bijna om 8.000 miljard. Blijkens cijfers uit 2022 bezit Japan daarvan meer dan 1.000 miljard en China 867 miljard dollar, maar dat laatste land is driftig aan het afbouwen. De VS kunnen zich veroorloven boven hun stand te leven, omdat de Amerikaanse obligatiemarkt - mede dankzij de positie van de dollar als reservevaluta - met een omvang van 51.000 miljard dollar veruit de grootste en meest liquide van de wereld is.
Maar nu lijkt het erop dat China met andere BRIC-landen een “masterplan” heeft bedacht: geen dollar gerelateerd schuldpapier meer kopen en olie niet meer betalen in petrodollars, maar in Chinese yuan. Als die beweging gemeengoed wordt, dan dreigt het risico dat ook assets die in dollars zijn gedenomineerd, zoals aandelen en (staats)obligaties, van de hand worden gedaan. En dan kan het hard gaan. Immers, 40 procent van de Amerikaanse aandelen en ongeveer 30 procent van de bedrijfsobligaties zijn in handen van buitenlandse beleggers. De zorg om “de dag dat de dollar valt” blijkt ook uit het feit dat samen met de stijgende balans van de Fed ook de goudprijs - vluchthaven in bange tijden - naar nieuwe records stijgt.
