De term artificiële ofwel kunstmatige intelligentie (AI) roept beelden op van een science fiction-achtige wereld die wordt beheerst door robots en algoritmes.1 Tot zo’n dystopische toekomst waarin cyborgs de dienst uitmaken, zal het niet komen. Maar de technologische mogelijkheden om de grenzen van kennis en leren steeds verder te verleggen, roepen fundamentele vragen op over de gevolgen voor de maatschappij en het kapitalisme. Deze vragen zijn verre van theoretisch, hoe abstract die mogelijkheden ook lijken. Nu al hebben AI-technologieën tastbare gevolgen voor tal van bedrijven en sectoren.2
- In de transportsector helpen AI-processen bij het beheer van verkeersstromen en het ontwerp van transportsystemen.
- In het onderwijs ondersteunen AI-technologieën gepersonaliseerde leersystemen.
- In de gezondheidszorg maakt AI geavanceerde diagnose- en beslissingsondersteunende systemen voor medische professionals mogelijk.
- In detailhandel en logistiek ondersteunt AI het ontwerp van magazijnen om de efficiency te verbeteren.
- In de creatieve sectoren kunnen AI-ondersteunde computersystemen simpele nieuwsberichten produceren, bijvoorbeeld over bedrijfsresultaten, orkestmuziek componeren en korte filmpjes genereren.
Deze voorbeelden vormen de eerste stappen op de waarschijnlijk lange, kronkelige weg naar de toekomst. AI kan grote voordelen bieden in de vorm van meer keuze en een efficiëntere verdeling van middelen. De keerzijde van deze ontwikkelingen is dat ze tot ontwrichting en scheve verhoudingen kunnen leiden die, als ze niet worden aangepakt, de vooruitgang juist kunnen ondermijnen. Kansen en keerzijdenKunstmatige intelligentie is een functie van twee krachten: de beschikbaarheid van data en de capaciteit om die data te verwerken. Beide nemen in hoog tempo toe, zodat AI in zeer korte tijd van concept naar volwassen technologie kan uitgroeien. Als op zichzelf staande sector groeit de AI-dienstverlening snel, maar als economische kracht is de impact vele malen groter.
Er is veel geschreven over de potentiële kansen die AI te bieden heeft. De term is een panacee geworden voor bedrijfsstrategen die streven naar groei en efficiency. Tot voor kort werd vooral gekeken naar de kansen die vooruitgang van de technologie kan scheppen. De laatste tijd is er ook aandacht voor de ethische aspecten van AI, en vooral de ontwikkeling van principes waarmee AI-ontwikkelaars rekening moeten houden: bijvoorbeeld zorgen dat de verantwoordelijkheid voor beslissingen naar mensen te herleiden is, dat de werking van AI-systemen wordt uitgelegd aan mensen die er gevolgen van ondervinden en dat discriminatie wordt voorkomen. Dergelijke ’vangrails‘ zijn duidelijk noodzakelijk om het risico op ongewenste maatschappelijke gevolgen te beperken, zoals institutionalisering van maatschappelijke vooroordelen of een ongecontroleerde invloed van gebrekkige algoritmen op het leven van mensen. Maar los van het ethische besef van de ontwikkelaars roept het overlaten van essentiële beslissingen en handelingen aan algoritmes die eigendom zijn van een paar dominante bedrijven, fundamentele vragen op over de gevolgen voor de samenleving en de economie. Kunstmatige intelligentie kan maatschappelijke en economische veranderingen teweegbrengen van dezelfde orde van grootte als de industriële revolutie; maar terwijl de overgang van landbouw naar industrie zich over verschillende generaties voltrok, zijn de veranderingen nu samengeperst in één generatie.3 Dankzij de industrialisatie groeide de wereldeconomie in de periode mid 18de en mid 19de eeuw met 40-50%.4 Volgens onderzoeken van industrie-experts en -adviseurs kan AI de komende 20 - 25 jaar tot een vergelijkbare groei van zo’n 20-25% van de huidige economische productie leiden.5 De industriële revolutie was veel meer dan een efficiencyverbetering in de industrie, en leidde tot structurele veranderingen in maatschappelijke verhoudingen, politieke systemen, werkgelegenheid, levensstandaard en milieueffecten die tot de dag van vandaag voortduren. Doorgevoerd tot zijn logische eindpunt zou kunstmatige intelligentie soortgelijke veranderingen kunnen teweegbrengen. De gevolgen zijn nog nauwelijks te overzien maar hoewel precieze voorspellingen onmogelijk zijn, zijn er vier brede gebieden waarop de impact bijzonder groot zal zijn:
-potentieel enorme stijging van de economische groei;
- ontwrichting van de arbeidsmarkt en maatschappelijke aanpassing;
- machtsconcentratie en regelgeving;
- overheden en overheidsfinanciën.
Op den duur, zo verwachten we, zullen overheden ingrijpen om de ontwikkeling in goede banen te leiden, maar het aanpassingsproces zal moeizaam verlopen omdat de kansen die AI schept waarschijnlijk sneller groeien dan het vermogen van overheden om de keerzijden ervan te ondervangen.
AI kan een enorme bijdrage aan de economische groei leveren
De vele adviseurs en industrie-experts die dit onderwerp hebben onderzocht, komen vrijwel unaniem tot de conclusie dat AI aanzienlijke economische groei zal opleveren. Enkele voorbeelden:
PwC schat6 dat AI het wereldwijde bbp in 2030 met 14%
zal verhogen, wat neerkomt op een productiestijging van
USD 16 biljoen.
Het World Economic Forum verwacht dat AI tegen 2025
maar liefst USD 3,7 biljoen waarde toevoegt.7
Volgens een raming van het McKinsey Global Institute8
zal de economie dankzij automatisering de komende
50 jaar met 0,8 tot 1,4% per jaar groeien, en zal de
wereldwijde productie in 2030 met USD 13 biljoen zijn
toegenomen.
Accenture en Frontier Economics voorspellen dat AI de
arbeidsproductiviteit in elf westerse industrielanden
en Japan tegen 2035 met 10-40% zal verhogen9, wat
een verdubbeling van hun economische groei in 2035
zou betekenen. De arbeidsproductiviteit zal in die
periode tussen 11% en 37% stijgen, afhankelijk van het
vermogen van landen om de technologie optimaal te
benutten.
Accenture schat dat AI-technologieën de
arbeidsproductiviteit met 40% kunnen verhogen.10
Technologie inzetten om sneller beter geïnformeerde beslissingen te nemen komt de wereldeconomie duidelijk ten goede, in elk geval als het om de statistieken gaat. Voor zover AI economische winst kan opleveren door verbetering van de efficiency en verhoging van de consumptie, is het van groot belang de inspanningen op de juiste activiteiten te richten om duurzame economische waarde te creëren. Verbetering van marketinganalyses –en data gebruiken om hypes te ‘manipuleren’ of om erop in te spelen –lijkt ons een minder hoogwaardige activiteit dan de ontwikkeling van innovaties of de vermindering van inefficiënties in de levering van goederen en diensten. Als de impact van AI in de buurt van de voorspelde niveaus komt, zullen de gevolgen voor het bedrijfsleven veel verder reiken dan enkele technologische sectoren en veel dieper gaan dan de verfijning van hun bestaande producten en diensten. Het McKinsey Global Institute voorspelt dat tegen 2030 70% van de bedrijven minstens één vorm van AI zal hebben ingevoerd.11
Ontwrichting van de arbeidsmarkt en maatschappelijke aanpassing In de 19de en 20ste eeuw transformeerde de industriële revolutie de samenstelling van de beroepsbevolking. Daarna werd een groot deel van de industriële arbeid die in de voorgaande 50-70 jaar was ontstaan, geautomatiseerd. En nu kan technologie die in staat is autonoom beslissingen te nemen, een radicale verandering teweegbrengen in de banen die berusten op oordeelsvermogen, kennis en inzicht. De automatisering koppelt AI aan fysieke productieprocessen, waardoor robots autonomer
2 kunnen werken. Dit kan ingrijpende gevolgen voor de beroepsbevolking hebben, niet zozeer omdat bepaalde banen voorgoed verdwijnen maar omdat mensen nieuwe vaardigheden moeten aanleren.
schattingen van het World Economic Forum kunnen tegen 2020 7,1 miljoen banen verdwenen zijn als gevolg van boventalligheid, automatisering of desintermediatie, een verlies dat gedeeltelijk kan worden gecompenseerd door de schepping van 2,1 miljoen nieuwe banen, vooral in meer gespecialiseerde gebieden zoals IT, wiskunde, architectuur en techniek.12
een enquête van Gallup blijkt dat 37% van de millennials vreest de komende 20 jaar zijn baan te verliezen als gevolg van de opmars van kunstmatige intelligentie.13
een rapport van adviesbureau PwC blijkt dat 30% van de banen in het VK mogelijk wordt bedreigd door doorbraken op het gebied van kunstmatige intelligentie.14
Om deze cijfers in perspectief te plaatsen: tijdens de
Grote Recessie gingen in de VS in enkele jaren tijd
8,7 miljoen banen verloren.15
Dankzij de vooruitgang van de robotica en de automatisering in de afgelopen decennia zal de impact van AI veel verder reiken dan de beperkte beslissingsfuncties waarmee het ooit begon, en komen ook kennisgebaseerde banen in de gevarenzone. Sommige verzekeringsmaatschappijen maken al plannen om analisten te vervangen door technologie; denk aan IBM’s Watson Explorer, een systeem dat tienduizenden medische dossiers kan analyseren om de duur van ziekenhuisopnames, medische geschiedenissen en chirurgische procedures in te schatten alvorens de uitbetalingen te berekenen.16 Dit proces gaat verder dan het conventionele ‘datamining”’, waarbij technici nodig zijn om relaties te bepalen, doordat het programma in staat is zelf te leren en zich te ontwikkelen. Volgens Cisco groeit de wereldwijde machine-to-machine connectiviteit in de gezondheidszorg met een samengesteld jaarlijks groeipercentage (CAGR) van 30%, sneller dan in enige andere sector.17 De veranderende rol van arbeid zal onvermijdelijk ontwrichtende effecten hebben. Tijdens de eerste industriële revolutie verdween meer dan de helft van de werkgelegenheid in de landbouw, terwijl het aantal banen in de industrie steeg van nog geen 20% naar ruim 50% van het totaal.18 De opmars van AI zal vergelijkbare gevolgen voor het profiel van de beroepsbevolking hebben. Maar in plaats van gespreid over een eeuw of langer zal dit proces zich in enkele decennia voltrekken en zal de samenleving zich in minder dan één generatie moeten aanpassen. Om het risico van sociale onrust te beperken, zal training en ondersteuning moeten worden geboden om mensen te helpen de overgang te maken, alsmede een vangnet voor degenen die hiertoe niet in staat zijn. Ook moeten bedrijven, om concurrerend te blijven, structurele plannen maken om hun personeel om en bij te scholen.
Machtsconcentratie en regelgeving
Kunstmatige intelligentie heeft waarschijnlijk een zelfversterkend effect op de machtspositie van de marktleiders. De grootste bedrijven verzamelen meer data. Dat geeft hen een voorsprong op de concurrentie omdat ze daarmee –indien verstandig gebruikt –krachtigere inzichten kunnen verkrijgen en efficiëntere maatregelen kunnen ontwikkelen om hun omvang te vergroten en hun concurrentiepositie verder te versterken. De technologieleiders van vandaag beseffen dat het zaak is er snel bij te zijn. Sinds 2011 hebben vijf bedrijven ongeveer 40% van de overnames van AI start-ups gedaan.19 Het commerciële AI-onderzoek is nog sterker geconcentreerd geraakt. Volgens McKinsey zijn de grote technologiebedrijven goed voor ruim drie kwart van de totale investeringen in kunstmatige intelligentie.20 Deze concentratie is een bron van zorg voor de autoriteiten, vooral als ze toezicht moeten houden op digitale technologiesectoren waar het bedrijfskapitaal bestaat uit internationaal mobiele data. Tot dusver streefden overheden zowel naar internationaal leiderschap op dit gebied als naar beteugeling van de excessieve macht van de marktleiders. Dit begint te veranderen als gevolg van enkele spraakmakende schandalen, waaronder het bedenkelijke gebruik van sociale media om verkiezingen te manipuleren. Toezichthouders zijn begonnen beperkende regelgeving op te stellen en komen met initiatieven (zoals het Chinese ‘Made in China 2025’ -plan) om het sociaaleconomische weefsel in hun land te beschermen en tegelijkertijd bedrijven zekerheid te bieden. De opmars van AI trekt uiteraard ook veel aandacht van Europese toezichthouders, zowel in de lidstaten als op communautair niveau. Op dit moment heeft de EU nog geen overkoepelende AI-regelgeving. De aandacht ging tot nu toe vooral uit naar subsidies voor AI-gerelateerde R&D-projecten (circa €1 miljard 2014-2020). Sommige regelgevings- en beleidsinitiatieven van de EU hebben echter indirecte raakvlakken met AI, zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), het vrije verkeer van niet-persoonsgebonden data, en het onderzoek naar en de subsidies voor algoritmes en supercomputers. Volgens de AVG heeft een persoon die onderwerp is van een door een machine genomen beslissing, ook recht op uitleg door een mens, hoewel nog onduidelijk is hoe dit precies moet.21 In de voorzienbare toekomst zullen de technologieleiders hun dominante positie waarschijnlijk behouden, en blijft de macht geconcentreerd bij een paar bedrijven. Dit kan leiden tot ongezond monopolistisch gedrag, waarbij sociaal welzijn en de belangen van consumenten of werknemers ondergeschikt worden gemaakt aan de winst, zonder adequate mogelijkheden om het gedrag van deze bedrijven bij te sturen.
Wij verwachten dat de politiek steeds meer zal inzetten op maatregelen om de potentiële macht van de AI-leiders aan banden te leggen. Uiteindelijk zal er waarschijnlijk regelgeving komen om de toepassing van AI te beperken of het delen van informatie verplicht te stellen om voldoende concurrentie mogelijk te maken.
Overheden en overheidsfinanciën
Wanneer mensen als motor van de economische ontwikkeling worden vervangen door internationaal mobiel intellectueel eigendom, ontstaan er problemen voor overheden die belastinginkomsten nodig hebben om maatschappelijke diensten te verlenen. De lonen komen waarschijnlijk voor allerlei functies onder druk te staan en zullen vooral worden verdiend met enkele activiteiten die verband houden met de opbouw van AI-leiderschap. Ook bedrijfswinsten zullen waarschijnlijk steeds meer geconcentreerd raken in enkele technologiesectoren, die al hebben laten zien dat ze zeer bedreven zijn in het ontwijken van belastingen. Voor zowel werknemers als bedrijven zal het totale inkomensniveau waarschijnlijk niet dalen, maar sterker geconcentreerd raken bij een kleiner aantal personen of bedrijven, wat voor overheden die hen belasting willen laten betalen, voor een lastige opgave stelt. Nu al hebben overheden moeite om voldoende belastinginkomsten te innen om aan de behoeften van de vergrijzende bevolking te voldoen. Dit zal nog lastiger worden gezien de forse groei van sectoren die sterk van intellectueel eigendom (IE) afhankelijk zijn. In de VS zijn IE-intensieve sectoren goed voor USD 7 biljoen aan economische activiteit (tegen ruim USD 5 biljoen in 2010), bijna 40% van het Amerikaanse bbp.22 In 2014 boden IE-intensieve sectoren in de VS direct werk aan 27,9 miljoen mensen (in loondienst of op contractbasis) en ondersteunden indirect nog eens 17,6 miljoen banen in de toeleverende sectoren. In de EU zijn IE-intensieve sectoren goed voor 42% van de totale economische activiteit en is ongeveer 38% van de werkgelegenheid te vinden in sectoren met een bovengemiddeld gebruik van IE-rechten.23 IE-intensieve sectoren nemen ongeveer 90% van de handel van de EU met de rest van de wereld voor hun rekening. Door de verschuiving naar IE-intensieve groei wordt het voor regeringen die al krap bij kas zitten moeilijk hun begroting rond te krijgen. Een groot aantal van hen heeft nu de handen ineen geslagen (vooral via de G20) om technologiebedrijven belastingen te laten betalen die passen bij hun omvang.
De EU overweegt invoering van een omzetbelasting van 3% voor de sector.24 In de toekomst zullen waarschijnlijk radicale belastinghervormingen en meer internationale samenwerking nodig zijn om een oplossing te vinden voor de dreigende tekorten, waardoor overheden niet meer in staat zouden zijn de diensten te verlenen die de burgers verwachten.
Conclusie Concrete conclusies over de impact van kunstmatige intelligentie, waarvan de mogelijke gevolgen op dit moment nog nauwelijks te overzien zijn, kunnen alleen maar giswerk zijn. Maatschappelijke veranderingen met alle problemen van dien zijn onvermijdelijk, en verwacht wordt dat overheden en toezichthouders steeds meer zullen aansturen op maatregelen om deze aan te pakken. Wanneer en hoe dat zal gebeuren, blijft echter moeilijk te voorspellen. De uitdaging is echter zo immens en de mogelijke gevolgen voor economieën, samenlevingen en bedrijfstakken gaan zo ver en zo diep, dat het belangrijk is er al in een vroeg stadium een inschatting van te maken. De ontwikkelingen zullen waarschijnlijk sneller gaan dan veel commentatoren denken.
3. Wij zijn niet de eersten die deze vergelijking maken.
4. Deane, P. “The Industrial Revolution and Economic Growth: The Evidence of Early
British National Income Estimates.” Economic Development and Cultural Change 5,
nr. 2: 159-74, 1957.
5. Zie de onderzoeken die worden genoemd in de paragraaf over de bijdrage aan de
economische groei.
6. PwC, “The macroeconomic impact of artificial intelligence”, februari 2018.
7. World Economic Forum, in samenwerking met McKinsey & Company. “The Next
Economic Growth Engine Scaling Fourth Industrial Revolution Technologies in
Production”, januari 2018.
8. Manyika, J., Chui, M., Miremadi, M., Bughin, J., George, K., Willmott, P., Dewhurst,
M. “Harnessing automation for a future that works”, website McKinsey & Company,
januari 2017.
9. Munich Re, “How artificial intelligence will transform the economy”, website Munich
Re, mei 2017.
10. Accenture, “Artificial intelligence is the future of growth”, website Accenture.
11. McKinsey Global Institute, “Notes from the AI frontier: Modeling the
impact of AI on the world economy”, september 2018.
12. Brinded, L. “WEF: Robots, automation, and AI will replace 5 million human
jobs by 2020”, website Business Insider, januari 2018.
13. The Latin American Post, “The fourth industrial revolution: Will robots steal
our jobs”, website The Latin American Post, september 2018.
14. Elliott, L., “Millions of UK workers at risk of being replaced by robots, study says”,
website The Guardian, maart 2017.
15. CBInsights, “AI Will Put 10 Million Jobs At High Risk — More Than Were Eliminated
By The Great Recession”, website CBInsights, oktober 2017.
16. Shpanya, A. “Why AI is bigger than the industrial revolution; the end of the jobmarket
as we know it– and how much the presidency can actually do about it”,
website The Medium, juli 2017.
17. Chauhan, A. “4 industries where AI is making a huge impact”, Website The Medium,
oktober 2017.
18. Industrial revolution weekly, “Statistics”.
19. CBInsights, “The Race For AI: Google, Intel, Apple In A Rush To Grab Artificial
Intelligence Startups”, website CBInsights, februari 2018.
20. McKinsey Global Institute, “Artificial Intelligence The Next Digital Frontier?”,
juni 2017.
21. Matthews, D. “Artificial intelligence and regulations for machines”,
website Roland Berger.
22. Europees Octrooibureau. “Jaarverslag 2016: meting van de
economische impact van IE”.
23. Bloomberg. “Tech giants set to face 3% tax on revenue under new EU plan”.
Fortune website, maart 2017.
24. Fortune, “Tech Giants Set to Face 3% Tax on Revenue Under New EU Plan”,
maart 2018.
Belangrijke informatieDe meningen en standpunten in dit document zijn die van de auteurs op de datum van publicatie en kunnen veranderen als gevolg van marktontwikkelingen en andere omstandigheden. Ze vertegenwoordigen niet noodzakelijk de meningen die worden uitgedrukt of weergegeven in andere berichten, strategieën of fondsen van Schroders.Dit document is alleen bedoeld ter informatie. Het materiaal is niet bedoeld als aanbod of uitnodiging om een financieel instrument of effect te kopen of verkopen of om een beleggingsstrategie te volgen. De informatie is niet bedoeld als beleggingsadvies, beleggingsaanbeveling of beleggingsonderzoek en houdt geen rekening met specifieke omstandigheden van de lezer. Het materiaal is niet bedoeld en mag niet worden gebruikt als basis voor financieel, juridisch of fiscaal advies.De vermelde informatie wordt geacht betrouwbaar te zijn, maar de volledigheid of juistheid wordt door Schroders niet gegarandeerd. Schroders en zijn functionarissen, medewerkers of agenten aanvaarden geen verantwoordelijkheid of aansprakelijkheid voor onjuist weergegeven feiten of meningen of voor schade die het gevolg is van gebruik van (een deel van) de informatie in dit document. De opvattingen en informatie in dit document mogen niet worden gebruikt als basis voor individuele beleggingsbeslissingen en/of strategische beslissingen. Schroders is niet verplicht ontvangers in kennis te stellen indien informatie in dit document verandert of later onjuist wordt. Het is niet toegestaan de informatie of een deel hiervan te vermenigvuldigen, tenzij Schroders hiervoor toestemming heeft gegeven.De cijfers in dit document zijn verkregen van bronnen die wij als betrouwbaar beschouwen. Schroders heeft deze cijfers niet onafhankelijk gecontroleerd of gevalideerd en ze moeten onafhankelijk worden gecontroleerd voor verdere publicatie of gebruik. Schroders staat niet in voor de juistheid of volledigheid van deze cijfers.Beleggen brengt altijd risico’s mee, waaronder het risico op verlies van de hoofdsom.Gegevens van derden zijn eigendom van of in licentie gegeven aan de gegevensverstrekker en mogen niet worden vermenigvuldigd, overgenomen of voor een ander doel worden gebruikt zonder toestemming van de verstrekker. Gegevens van derden worden verstrekt zonder enige garantie. Noch de gegevensverstrekker noch de uitgever van dit document kunnen aansprakelijk worden gesteld voor gegevens van derden. De website www.schroders.com bevat aanvullende disclaimers ten aanzien van de gegevens van derden.In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. De waarde van beleggingen en de daaruit verkregen inkomsten kunnen zowel dalen als stijgen en het is mogelijk dat beleggers het oorspronkelijk geïnvesteerde bedrag niet terugkrijgen. Door wisselkoersveranderingen kan de waarde van buitenlandse beleggingen stijgen of dalen. Dit document kan ‘vooruitblikkende informatie’ zoals voorspellingen en prognoses bevatten. Wij wijzen erop dat deze informatie geen garantie biedt voor toekomstige resultaten en er geen zekerheid is dat voorspellingen of prognoses gerealiseerd worden.Mededeling voor de lezers in de Europese Unie/Europese Economische Ruimte: Uitgegeven door Schroder Investment Management Limited, 1 London Wall Place, Londen, EC2Y 5AU, Verenigd Koninkrijk. Geregistreerd in Engeland onder nummer 189322. Goedgekeurd en gereguleerd door de Financial Conduct Authority.