Het is de Duitse auto-industrie gelukt! Die kreeg de Duitse politiek zover dat deze zich inspande om de elektrificatie van de mobiliteitssector in Europa te vertragen. Het is de vleesindustrie gelukt! Het Europees Parlement sprak zich uit tegen vleesachtige benamingen van vegetarische producten. Gevestigde belangen keren zich tegen de moderne tijd en krijgen daarbij delen van de politiek mee.
Het zijn ingewikkelde tijden. In de eenentwintigste eeuw moeten we een flink aantal transities met elkaar combineren en, als het goed is, tot een goed en welvarend einde brengen.
Natuurlijk betreft dat de planetaire grenzen en de bijbehorende klimaatrisico’s en uitputting van de producten en diensten die de planeet ons te bieden heeft. Het betreft ook de vergrijzing, met een andere samenstelling van de bevolking, die meer zorg zal vragen en minder dynamiek zal uitstralen. Het betreft ook de gigantische effecten die de nieuwe digitale wereld zal hebben op de reële wereld. En niet in de laatste plaats betreft het de geopolitieke uitdagingen van het verschuiven van het zwaartepunt van de wereldeconomie van het Westen naar Azië, met de strijd om de economische hegemonie die daaruit voortvloeit.
Veranderingen en transities moet je managen. Ze gaan niet vanzelf goed. Binnen een bedrijf zal iedereen deze notie meteen herkennen. Maar in de macro-economie is deze notie een stuk minder vanzelfsprekend. Daar heerst vaak de gedachte dat ontwikkelingen zich niet laten sturen. En dat innovaties en de onzichtbare hand van de markt op eigen kracht de oude dingen zullen laten afsterven en de nieuwe dingen tot bloei zullen laten komen.
Soms is dat ook zo. De opkomst van de digitale wereld is tot nu toe niet of nauwelijks gemanaged. In sneltreinvaart zijn de verschillende fasen van de markteconomie doorlopen, met innovatieve startups, frontrunners, afstervende bedrijfssectoren, de ontwikkeling van een wereldmarkt, tot aan de super-oligopolie-structuur die we op dit moment zien, met een enorme marktmacht van een te klein aantal spelers - die geen enkel gevoel meer hebben bij het brede maatschappelijke belang. De wetgever loopt al jaren hopeloos achter de ontwikkelingen aan en begint te beseffen hoe enorm de taak gaat worden om dat maatschappelijk belang, met name op het punt van sociale samenhang, terug te brengen in de digitale wereld.
Machtsspel China en VS
Andere transities komen niet vanzelf tot stand, in elk geval niet in het tempo dat nodig is. Bijvoorbeeld als het gaat om het bestendig maken van de samenleving tegen klimaatverandering. Of om Europa weerbaar te houden in het machtsspel van de grote geopolitieke blokken.
Vooral dat laatste is urgent. We zien dagelijks in de media hoe strak dat machtsspel wordt geregisseerd vanuit China en de VS. Hoe door die blokken al jarenlang strategische aankopen gedaan zijn van bedrijven in Europa die een concurrent zouden kunnen worden van de machtsstructuur in die blokken. Europa heeft dat gedachteloos laten gebeuren, vanuit de filosofie dat de markt zijn eigen gang gaat en de markt ook altijd gelijk heeft. Globalisering als zegen. Het bewustzijn heeft lang ontbroken dat globalisering ook ingezet kon worden ter versterking van een geopolitieke machtsbasis.
Kwetsbaar Europa
Daar staan we nu als Europa: middenin grote transitie-opgaven. Met een politiek bestuur dat daar weinig richting aan geeft, een bevolking die daardoor bang is voor verlies en de politiek daarop afrekent, zodat er nog minder tot stand gebracht kan worden. En een industrie die roept dat het anders moet, maar in de praktijk vooral tegenwerkt. Want de voorbeelden aan het begin van dit verhaal staan niet alleen.
Op allerlei terreinen zie je dat vaak nationale industriële lobby’s een krachtig Europees beleid in de weg staan. Neem als voorbeeld de enorm versnipperde defensie-industrie in Europa. Dat ligt niet aan de militaire wensen die per land enorm zouden verschillen, maar aan de industriële belangen van marktdifferentiatie, zodat de eigen belangen worden beschermd.
Maar kijk ook naar de ideeën over de ontwikkelingen van een Europese cloud-industrie. De ideeën waren er wel, maar zijn grotendeels gesneuveld op de inzet van nationale bedrijven die een kans meenden te zien om vooral zelf te domineren. Zodat er geen schaal en dienstverlening ontwikkeld kon worden die werkelijk een alternatief had kunnen zijn van de Amerikaanse cloud-industrie.
Samen Europa versterken
Als we in Europa onze welvaart willen behouden, zullen we daar hard voor moeten vechten. En heel snel moeten beginnen. Met elkaar, en niet tegen elkaar in. Dat kan op politiek niveau moeilijk tot stand worden gebracht als niet het bedrijfsleven met alle macht en kracht achter het project Europa gaat staan.
Dus niet klagen over te veel regulering en tegelijk proberen voor jezelf een uitzondering te regelen. Niet klagen over binnengrenzen en zelf je eigen markt proberen af te schermen. Niet klagen over gebrek aan maatschappelijke stabiliteit en zelf alleen maar het eigen aandeelhoudersbelang te laten domineren. Geen verouderde industrie in leven proberen te houden. Maar met elkaar vechten voor Europese standaarden, voor Europese consolidatie, voor Europese investeringen in cruciale industrieën en in nieuwe infrastructuur.
Vandaag komt het Rapport van Wennink uit. Lees het vooral met deze bril!
Bernard ter Haar heeft als topambtenaar gewerkt op de ministeries van Financiën en SZW. Op dit moment is hij bestuurder bij NLFI. Ter Haar schrijft maandelijks voor Investment Officer over de relatie tussen overheid en markt.