Ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie luiden een nieuw tijdperk in voor de financiële wereld. Bespaart dit tijd voor de individuele vermogensbeheerder of wordt hij vervangen door een avatar? De toepassingen van kunstmatige intelligentie hebben meer gemeen met ons oerbrein dan we denken.
Voor de één is kunstmatige intelligentie een droom die werkelijkheid wordt: monitoren van financieel gedrag, zelflerende klantpersoonlijkheden en risicoprofielen. Voor de ander dreigt het doembeeld van robots die de wereld overnemen werkelijkheid te worden.
De discussie is niets minder dan het in alle heftigheid opspelen van oerinstincten. Voorstanders worden gedreven door een groot portie FOMO (fear of missing out) om achter te blijven op de concurrerende financiële instellingen. Dit wordt aangewakkerd door angst voor verlies van de marktpositie aan de opkomende grote databedrijven. De tegenstanders zien de eigen autonomie in gevaar komen. Autonomie en zelfbeschikking behoren tot onze primitieve basisbehoeften. Hoewel exact gelijk aan die van de financiële sector, worden de behoeftes van de klant ondergesneeuwd in deze discussie.
Basisbehoefte
De behoeftes van de klant hebben nooit centraal gestaan in de financiële sector terwijl deze betrekkelijk eenvoudig zijn: erbij horen, autonomie & zelfbeschikking, gezien & gehoord worden, serieus genomen worden. Om daaraan tegemoet te komen blijkt in de praktijk een stuk ingewikkelder. Het vereist iets wat kostbaar is, namelijk aandacht en tijd. Mensen hebben de instinctmatige behoefte om verbinding te maken met een soortgenoot. Dit betekent dat er behoefte is aan financiële professionals die een afspiegeling vormen van de maatschappij en voldoende tijd beschikbaar hebben om een bestendige klantrelatie op te bouwen.
De toenemende administratieve lasten en routineactiviteiten hebben de laatste jaren geresulteerd in minder tijd voor de klant, voornamelijk vanwege bezuinigingen. In euro’s zijn de gevolgen van het ontbreken van een bestendige klantrelatie (klachten, klanten die weglopen, binnendringende fraudeurs, herstelprojecten, overload voor bijzonder beheer, ineffectieve risicoinventarisaties) vele malen hoger. Fysieke locaties van banken zijn gesloten en onder een bepaald vermogen is er geen vast menselijk aanspreekpunt waardoor geen bestendige klantrelatie kan worden opgebouwd.
Rationele robot?
Kunstmatige intelligentie is in staat om rationele argumenten af te wegen. Een rationele afweging hoeft niet per definitie te leiden tot een verstandig en uitvoerbaar besluit. Kunstmatige intelligentie werkt uiteindelijk op basis van de wijze van vraagstelling en de koppeling daarvan aan beschikbare data. Het ontbreekt aan menselijke interpretatie. De beschikbare data zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden. Naast dat er algoritme-bias op de loer ligt vanwege slechte gegevens en vervuilde data, hebben resultaten uit het verleden nooit garantie geboden voor de toekomst.
In ons oerbrein is eveneens data gebaseerd op resultaten uit het verleden opgeslagen. Het oerbrein dat als taak heeft om ons te beschermen tegen gevaar, speurt binnenkomende informatie af en heeft geen ruimte voor nuance. Dit geldt ook voor zelfdenkende systemen die bijvoorbeeld afwijkingen in klantgedrag opsporen. Rationaliseren is niet hetzelfde als rationeel afwegen. Wat voor de toepassingen van kunstmatige intelligentie geldt, gaat ook op voor het oerbrein dat liever de eigen koers vaart dan te kijken naar andere mogelijkheden.
Machinelearning en zure melk
Onderzoek aan de universiteit van Florida dat met ChatGPT een sentimentsanalyse uitvoerde op krantenkoppen, wees uit dat er een positieve correlatie is met rendementen op de aandelenmarkt. Correlatie is alleen geen causatie. Correlatie geeft de mate van samenhang weer - in hoeverre twee variabelen elkaar beïnvloeden. Zoals het aantal financiële instellingen dat gebruik maakt van machine learning en het aantal koeien waarbij de melk zuur is. Bij causatie leidt het één direct tot het ander. Als financiële beslissingen door krantenkoppen bepaald zouden kunnen worden dan zou financieel gedrag wel heel makkelijk te sturen zijn. Financiële keuzes worden echter bepaald door een gelaagdheid aan biologie, breinprocessen en geldscripts, die de basis vormen van de mate en op welke wijze informatie van buiten bijdraagt aan dat besluit.
Mens en machine
De avatar die de menselijke financiële professional overbodig lijkt te maken is een kunstmatig rationaliserend reptielenbrein. De avatar ontbreekt het aan menselijke behoeftes en kan daarin ook niet tegemoet komen. De mens is hier wel toe in staat doordat wij ons reptielenbrein, zoogdierenbrein en einsteinbrein in harmonie kunnen laten samenwerken. Dan zou het ons ook moeten lukken om in harmonie met een ‘machine’ samen te werken
Anne Abbenes is financieel psycholoog, trainer, coach, adviseur en onderzoeker van financieel gedrag. Zij is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie aan onder andere de UCLL (Associatie KU Leuven) en bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe.