Risicomijding en angst voor verlies worden vaak genoemd als biases die overwonnen moeten worden. Maar het zijn juist die risicomijding en angst voor verlies die ons en financiële markten gezond en veilig houden. Nu de beurzen dalen en de euro en het pond een laagterecord hebben bereikt, klinkt er gejammer, terwijl het aan de eigen hormonen van vooral de mannelijke belegger te wijten is dat de koersen dalen.
Testosteron
Telkens als bullmarkten ontstaan, verdwijnt ieder gevoel van voorzichtigheid, zelfbeheersing en realiteitszin. Er is geen sprake van een opwaartse maar van een opzwepende markt, volledig beheerst door testosteron. Waardes stijgen tot ongekende hoogten.
Risicomijding werd toegeschreven aan een zwakke vrouwelijke eigenschap die vooral te wijten was aan een gebrek aan kennis over analyses. Deze analyses zijn echter volledig hormonaal ingericht, testosteron vierde hoogtij. Wie niet meeging met de snelle stijgers, was ouderwets en begreep niets van nieuwe ontwikkelingen. ‘Overconfidence’ regeerde, niemand vroeg zich af hoe het nu kon dat er zoveel snel stijgende hoogvliegers waren.
Omslagpunt
Op het moment dat de markt begon te piepen en kraken, overheerste vooral het ‘mij overkomt dit niet’ gevoel. Ook toen de negatieve ontwikkelingen zich bleven opstapelen en het omslagpunt nabij kwam. Dit omslagpunt heeft niets met daadwerkelijke waarde te maken. Het is namelijk net zo min realistisch dat iets enorm in waarde daalt dan de enorme stijging daarvoor. Het omslagpunt is een puur emotionele, psychologische en biologische aangelegenheid. Het is totaal ongeloofwaardig dat al die hoogvliegers nu opeens daadwerkelijk zoveel in waarde dalen. Prijzen en daarmee waardes zijn gebaseerd op hoe mensen deze prijzen zien, niet op intelligente analyses. Het is biologie en emoties die dit bepalen.
Financiële spanning
Aanhoudende negatieve financiële gebeurtenissen leiden tot financiële spanning. Hierdoor ontstaat emotionele overstroming in het brein. Het deel waarmee wij redeneren en relativeren wordt uitgeschakeld, het dierenbrein neemt het over.
Hierdoor ontstaat financiële verlamming, wat zorgt voor onlogisch financieel gedrag. Vele fabeltjes doen de ronde, zo zou het IQ tijdelijk verminderen door financiële stress. Het is echter een puur biologische en emotionele aangelegenheid. Massale acute financiële spanning leidt tot een cortisol- en adrenalinereactie ofwel vluchten, vechten, bevriezen. Op het moment dat deze status lang voortduurt, spreken we van financiële stress.
Onderzoek wijst uit dat financiële stress is gerelateerd aan verhoging van ontstekingen in het lichaam, wat als gevolg heeft dat het immuunsysteem verslechtert. Langdurige hoge cortisolspiegels verstoren de slaap. Financiële stress geeft een verhoogde kans op depressiviteit. Juist degenen die er financieel goed voorstaan en een groot verlies op de beurs leiden, lopen risico op gezondheidsklachten. Uit onderzoek over de crisis van 2007/2008 blijkt dat juist die groep vijf jaar later te kampen had met psychische klachten als gevolg van financiële stress ontstaan uit grote verliezen.
Alchemie van onbeschaafd volk
Naast stress reduceren kan stress ook worden benut om onlogisch gedrag te reduceren. Het herwaarderen speelt hierin een grote rol. Dit gaat verder dan kijken naar soortgelijke dingen die u in het verleden hebt meegemaakt en hoe u daar bovenop gekomen bent.
De huidige trend van derden de schuld geven van de belabberde financiële markten en economische situatie roept om herwaardering van beschaafd gedrag. Antropoloog Margeret Mead noemde als beginpunt van beschaving immers niet geld of technische uitvindingen, maar een geheeld dijbeen. Anders gezegd: het feit dat iemand de moeite nam om in zware tijden voor een soortgenoot te zorgen.
Negatieve omstandigheden leiden tot groei
Een belangrijke stressor is het gebrek aan controle en om buitengesloten te worden door de groep. Ons oeroude brein relateert dat aan ten dode opgeschreven zijn. Diezelfde stress heeft ook een goede kant en kan ons helpen uit financiële verlamming te raken. Het sociale-bindings-hormoon oxytocine is tegelijkertijd ook een stresshormoon. Stress doet sociale binding weer vergroten.
Hierbij hoort ook het mannelijke holbewonerinstinct om naasten te beschermen en te verzorgen. Dit activeert onbewust een status van moed, heldhaftigheid en reduceert daarmee angst en financiële verlamming. Iedere keer dat u een ander helpt, wordt automatisch deze biologische reactie in werking gezet. Omkijken naar anderen is dé biologische oplossing om hoop en moed en uiteindelijk gezonde markten te creëren. En daarmee is de cirkel rond.
Anne Abbenes is financieel psycholoog, trainer/coach, adviseur en onderzoeker van financieel gedrag. Zij is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie aan onder andere de UCLL (Associatie KU Leuven) en bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe®. Daarnaast is zij internationaal (court) mediator, onderhandelaar en arbiter en is zij master in financial planning.