Het blijven turbulente tijden op de financiële markten. Wanhopig wordt getracht houvast te vinden en controle te krijgen over de koersen. Geavanceerde systemen produceren diverse scenario’s met indrukwekkende grafieken en de ene analyse is nog niet gepresenteerd of de andere verschijnt weer. Het zijn echter niet de markten die in toom moeten worden gehouden maar het eigen gedrag.
In welke richting de markt ook beweegt, het zijn de eigen keuzes die leiden tot verlies. Iedereen is grootgebracht met houdingen tegenover geld die voortkomen uit de familiale en maatschappelijke erfenis. Deze houding, of liever gezegd hardnekkige onbewuste overtuigingen, sturen de wijze waarop financiële beslissingen worden genomen. Het ontbreekt echter aan bewustzijn om de eigen overtuigingen ten opzichte van geld te analyseren. Zolang er sprake is van een positieve financiële markt, is er geen vuiltje aan de lucht en is er vooral profijt van de financiële erfenis. Zodra zwaar weer zich aankondigt, worden alle zeilen bijgezet . Op dat moment ontstaat er in het onderbewuste brein een negatieve XXL-versie van belemmerend financieel gedrag dat voortkomt uit die geërfde onbewuste overtuigingen. Dat ons onbewuste brein niet in staat is om verder dan de dag van morgen te kijken zorgt voor een extra belemmering.
Vijandige vreemdeling
Gekke sprongen in beleggingsgedrag kunnen worden voorkomen door te focussen op de beleggingshorizon. Veel beleggingen zijn aangegaan voor de lange termijn en vereisen een grote portie toekomstgerichtheid zowel in mindset als gedrag. Hoe meer fluctuaties, hoe lastiger het is om te richten op de toekomst. Onderzoek wijst namelijk uit dat we onze toekomstige zelf op een zelfde manier zien als een volledige vreemdeling. Het onbewuste brein dat nog altijd in een prehistorische stammencultuur leeft, ziet een volledige vreemdeling met argwaan tegemoet. Als deze vreemdeling opduikt die we liever niet zouden zien, ziet het onbewuste brein deze vreemdeling als lid van een vijandige stam. Op het moment dat een vijandige stam plotseling nadert, slaat de argwaan om in doodsangst. In de prehistorie betekende het ontmoeten van een lid uit een andere stam immers dat het eigen voortbestaan werd bedreigd. Ook hier wordt geen rekening mee gehouden in de analyses.
Geen anti-rimpelcreme maar verouderingssoftware
Veel is gezegd en geschreven over de wijze waarop er geïnvesteerd moet worden, waarin en hoeveel. Alles al naargelang het risicoprofiel, beleggingsdoel en beschikbaar vermogen. Hoewel beleggen voor later dus geduld en toekomstgerichtheid vereist, wordt toekomstgerichtheid niet getest in de risicoprofielen. Dit is vreemd gezien de toekomstige zelf het grootste risico is bij beleggen. Nergens wordt geleerd hoe de beleggers de toekomstige zelf als dezelfde persoon als de huidige zelf kunnen beschouwen. Ons brein is van nature lui en er gaat een groot deel van de energie naar de nabije toekomst. Wij wikken en wegen over keuzes als welk restaurant, welke schoenen en welke vakantie waardoor er geen energie meer over is voor investeringen voor langetermijndoelen.
Een gedragsprobleem oplossen met analytische tools gaat niet werken. Er zijn veel technieken uit de financiële psychologie die het gedragsprobleem wel kunnen verhelpen. Een eenvoudig voorbeeld hiervan is verouderingssoftware inzetten bij een beleggingsadvies. Dit geeft veel meer effect dan grafieken en berekeningen. Door iemand voor te stellen aan zijn toekomstige zelf wordt het ijs gebroken.
Anne Abbenes is financieel psycholoog, trainer, coach, adviseur en onderzoeker van financieel gedrag. Zij is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie aan onder andere de UCLL (Associatie KU Leuven) en bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe.