Beleggen lijkt een eenvoudig cyclisch proces: informatie vergaren, aankoopbeslissingen doen, beleggingen selecteren, aanhouden en verkopen. Alles moet alleen wél op de juiste momenten gebeuren en veel beleggers lijken hierin zelfverzekerd. Wat maakt het dat ook bij ervaren beleggers de emoties toch nog een rationele afweging in de weg zitten? Zijn alle beleggers overmoedige huilebalken?
Het cyclisch proces van beleggen zit vol met psychologische obstakels. Zelfs de meest ervaren belegger ontkomt niet aan deze valkuilen. Of het nu de portefeuillestrategie is, het beleid op lange termijn, of het een institutionele of individuele belegger betreft: biases en geldscripts hinderen verstandige beslissingen.
Kort gezegd zijn biases generieke, onbewuste vooroordelen en betreffen geldscripts universele onbewuste persoonlijke geldovertuigingen. Deze biases en geldscripts zijn als een blauwdruk opgeslagen in ons brein en bepalen en sturen ons financieel (beleggings-)gedrag.
Emotieloos & rationeel?
Ons brein is van nature lui en staat graag in de energiespaarstand. De oorspronkelijke functie van biases en geldscripts is om het ons gemakkelijk te maken. Zowel bij dagelijkse financiële beslissingen en met name bij beleggingsbeslissingen blijken biases en geldscripts echter meer een belemmering te vormen om rationele besluiten te nemen.
Wat kwalificeert nu eigenlijk als een rationele beslissing? Is dat beslissen zonder enige vorm van emotie zoals sommige zelfbenoemde experts beweren? Dat is gewoonweg onmogelijk, tenzij je een psychopaat bent of een flinke hersenbeschadiging hebt. We beschouwen over het algemeen iets als een niet-rationele beslissing als deze door een emotie is gestuurd en die beslissing kort daarna helemaal niet zo handig blijkt te zijn.
Impulsen en emoties
Dat er beleggingsbesluiten worden genomen op basis van impulsen is niet te wijten aan een belegger die te emotioneel is, maar gelegen in het feit dat de verschillende delen van het brein niet in harmonie samenwerken.
Ons primitieve brein is verantwoordelijk voor impulsen die voortkomen uit een bepaalde emotie die of een bepaald gevoel dat wij ervaren in een situatie. Deze impulsen variëren in hevigheid al naargelang de impact van de situatie. Een nacht slecht slapen en een lekke band hebben daarbij een ander effect dan een dagelijks veranderende en/of volatiele financiële markt.
Overmoed
Het is een feit dat zowel de institutionele belegger als de individuele belegger vaak contraproductief handelt. Een van de bekendste en in de top 5 van beleggingsbiases voorkomende oorzaken van dit contraproductief handelen is overmoed. Overmoedige beleggers hebben de overtuiging dat zij over volledige controle beschikken over de beleggingen terwijl dit in de werkelijkheid niet zo is. Een portefeuillestrategie maar ook iedere individuele beleggingsbeslissing gaat gepaard met de complexe gevolgen van bepaalde keuzes in kaart brengen.
Overmoedige beleggers, veelal mannen, overschatten hun capaciteit om succesvolle portefeuillestrategieën te kunnen identificeren. Eigenlijk overschatten deze beleggers hun eigen capaciteiten vele malen meer dan een gemiddeld persoon.
Bovendien blijkt uit onderzoek dat overmoed een indicatie is voor actief en overmatig handelen. Uit onderzoeken blijkt dat beleggers die gebruikmaken van traditionele technieken zoals telefonische communicatie, betere resultaten boeken dan online handelaren. Online handelen gebeurt vaker speculatief en overmatig. Aangetoond is ook dat actieve handelaren het slechter doen dan de markt.
Beleggers met emoties zijn moedig
Verstandig beslissen is dus iets anders dan zonder emoties of zonder impulsen van het primitieve brein beleggingskeuzes keuzes maken. Alle verstandige financiële keuzes en daarmee ook beleggersbeslissingen worden genomen door een brein waarvan de diverse delen in harmonie samenwerken. Dit wordt bewerkstelligd doordat de belegger de impuls van het primitieve brein en de geldovertuigingen herkent en daar waar nodig dit kan corrigeren en daarbij gebruikt maakt van helpende geldscripts.
Er is een grote hoeveelheid moed voor nodig om de eigen geldovertuigingen en belemmerende biases te duiden en nieuwe helpende geldscripts te ontwikkelen. Gedragsinterventies uit de financiële psychologie helpen hierbij. Dit leidt tot de meest ideale situatie dat, zodra de belegger geconfronteerd wordt met een nieuwe gebeurtenis of nieuwe informatie, de belegger zelfstandig in staat is om de belemmerende overtuigingen te filteren en te corrigeren om vervolgens de verstandige keuzes te maken die normatief aanvaardbaar zijn.
Dit met nadruk op ‘aanvaardbaar’. Onfeilbaar is gewoonweg niet mogelijk; er is altijd sprake van een onzekerheidsfactor, namelijk toekomstige ontwikkelingen. Ook hier bestaan technieken voor, om dit niet meer als een probleem te hoeven ervaren.
Anne Abbenes is financieel psycholoog, trainer, coach, adviseur en onderzoeker van financieel gedrag. Zij is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie aan onder andere de UCLL (Associatie KU Leuven) en bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe.