De regering Biden heeft vorig jaar de ‘Inflation Reduction Act’ (IRA) door het Congres gekregen. Die naam doet geen recht aan de inhoud van de wet. Toegegeven, de wet bevat initiatieven die de prijzen van medicijnen moeten intomen en ook wordt Obamacare uitgebreid. Verreweg het meeste geld zijn echter subsidies voor verduurzaming van de energievoorziening en het bevorderen van industriële bedrijvigheid.
Het is ironisch dat een Democratische president het economisch nationalistische beleid van de regering Trump voortzet. De Democraten waren immers zeer kritisch toen Trump zijn ‘America first’ beleid ontvouwde, later een handelsoorlog tegen China begon en ook Europa trof met protectionistische maatregelen.
Europa lijkt geschrokken van de IRA en de Europese Commissie heeft nu een eigen programma aangekondigd. Na de Green Deal die drie jaar geleden is gelanceerd, komt de Commissie met het Green Deal Industrial Plan. Regels omtrent staatssteun worden versoepeld, procedures om projecten op het gebied van schone energie te realiseren worden versneld en er zullen subsidies beschikbaar komen die moeten voorkomen dat activiteiten verdwijnen uit de EU vanwege staatssteun in andere landen.
Fragmentering is het nieuwe buzz-woord in Europa. Van fragmentering is sprake wanneer de ontwikkelingen per land verschillen. Dat willen we niet. Doordat grote en rijkere landen meer middelen beschikbaar hebben voor staatssteun en subsidies moet er een fonds komen om ook de kleinere en armere landen staatssteun en subsidies te kunnen laten geven. Kennelijk gaat dat fonds het Soevereiniteitfonds heten.
Europa begeeft zich hier op een hellend vlak. De historie laat zien dat staatssteun al snel leidt tot geldverspilling. Gaat de overheid bepalen wat een kansrijke technologie is? En tot hoever mag staatssteun gaan? Zeker, nood breekt wet en in noodsituaties begrijp ik het pleit voor staatssteun. Maar is dit zo’n noodsituatie? En waarom moet er weer een fonds komen? We hebben het Coronaherstelfonds reeds. Dat was ook al gericht op verduurzaming. Weten we iets over de effectiviteit ervan? Het lijkt erop dat landen met enthousiasme het gratis geld van dat fonds opvragen, maar het leningendeel niet of nauwelijks gebruiken.
Mislukkingen
Het is bepaald niet voor het eerst dat de Europese Commissie met grote plannen komt. In 2000 werd de Lissabon-agenda gelanceerd. Het doel daarvan was om de EU in 2010 tot de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld te maken. Er is niets van terecht gekomen, al zou men kunnen betogen dat dit is gekomen door het vrijblijvende karakter en het gebrek aan financiële middelen.
Onze eigen overheid kan er ook wat van. Wat is het succes van het topsectorenbeleid? Agri & Food is zo’n geïdentificeerde topsector, maar tegelijkertijd staat de landbouw onder grote politieke druk. En ik herinner mij staatssteun-operaties die er vooral op gericht waren om cruciaal geachte industrieën voor Nederland te behouden. De steun aan RSV en Fokker kon deze bedrijven echter niet redden.
Terwijl de Europese Commissie dus met plannen voor subsidies en versnelling van procedures komt, wordt in ons eigen land de ‘Wet Verantwoord en Duurzaam Internationaal Ondernemen’ besproken. Die wet zal grotere bedrijven verplichten nadelige gevolgen van hun activiteiten buiten Nederland ten aanzien van mensenrechten, arbeidsrechten en het milieu te beperken. Voor een specifieke categorie van ondernemingen worden ook regels geïntroduceerd met betrekking tot de zorgvuldigheid die zij in de productieketen in acht moeten nemen. Meer regels, een sterk verhoogde rapportageplicht. Prima allemaal hoor, maar het eerlijke verhaal bevat ook de mededeling dat dit het ondernemen ingewikkelder, riskanter en duurder maakt. De consument zal voor de kosten opdraaien.
Aan de ene kant krijgen we staatssteun, subsidies, een Europese herverdeling van middelen en een versoepeling van regels. Aan de andere kant krijgen we juist een toename van regels en vooral van rapportageplicht. Gas geven en remmen tegelijk.
Overheidsingrijpen, een vergissing
Het lijdt geen twijfel dat de markteconomie de mensheid ongelooflijk veel heeft gebracht en nog altijd brengt. Nooit eerder in de geschiedenis is de materiële welvaart van zoveel mensen zo sterk gestegen als vanaf de tijd sinds wanneer de markteconomie het leidende economische ordeningsbeginsel is. Het lijkt er echter op dat het wantrouwen tegen de markt toeneemt naarmate de welvaart stijgt. Het is de voedingsbodem voor toenemend overheidsingrijpen. Een vergissing wat mij betreft.
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.