Volgens Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, moeten pensioenfondsen een leidende rol pakken in de energietransitie. ‘Er mag best een tandje bij’.
Pensioenfonds PME stopt als eerste grote fonds in Nederland met het beleggen in de olie- en gasindustrie. Ook het kleinere pensioenfonds Horeca en Catering keert fossiel de rug toe vanwege de dreigende klimaatverandering. Jan Rotmans hoopt dat andere pensioenfondsen zullen volgen, maar ziet nog teveel aarzeling in de bestuurskamers.
Zal de desinvestering van fossiele beleggingen de energietransitie versnellen?
‘Dat denk ik wel. Sowieso vind ik het een heel belangrijk signaal voor de olie- en gasindustrie. Het duidt op een gebrek aan vertrouwen bij beleggers in de toekomst van fossiele brandstoffen. Op de financiële markten wordt de sector ook steeds meer als een risico gezien. Maar er mogen nog wel een paar tandjes bij. Als het aan mij ligt, nemen pensioenfondsen de leiding in de transitie naar een duurzame economie.
Tot dusver mis ik bij de meeste fondsen de bereidheid om de koers radicaal te wijzigen. Zo belegt het ABP nog in de fossiele industrie en mijnbouw, omdat het volgens dit fonds veelal gaat om bedrijven die ook actief zijn in duurzame energie. Maar ze moeten hierin scherpere keuzes maken, vind ik.
Neem net als PME gewoon het besluit om niet langer te beleggen in deze vervuilende sectoren. Geen kolen meer, olie zo snel mogelijk uitfaseren en daarna gas. De maatschappelijke druk op pensioenfondsen om fossiele winning in de ban te doen, neemt alleen maar toe.’
Gaat het afstoten van fossiele belangen niet ten koste van de energietransitie? Bedrijven als Shell hebben immers de cashflow uit olie en gas nodig voor duurzame investeringen.
‘Shell had al veel eerder kunnen en moeten ingrijpen. Om de verduurzaming binnen het bedrijf te stimuleren, werk ik al met ze samen. Nog steeds investeert Shell grootschalig in olie- en gasprojecten, slechts 5 procent van de cashflow gaat naar hernieuwbare energie. Het bedrijf genereert veel cashflow en heeft dus geld genoeg, ook wanneer pensioenfondsen zich terugtrekken.
Mijn advies aan Shell is om binnen tien jaar de helft van de cashflow te steken in schone energie. Dat moet ook, wil het bedrijf voldoen aan de verplichte CO₂-reductie die de rechter heeft opgelegd.’
Ook als het gaat om mensenrechten en wapens is er geregeld maatschappelijke kritiek op pensioenfondsen. Moeten er geen strengere regels komen?
‘Zelfregulering is inderdaad niet voldoende gebleken, want er gebeurt in de regel vrij weinig na alle negatieve berichten in de pers. Na de energietransitie krijgen we namelijk de grondstoffentransitie. De grondstoffen voor bijvoorbeeld elektrische auto’s en zonnepanelen halen we voor een groot deel uit Afrika en Azië. Dat is bijna een nieuw soort kolonialisme, want die landen verdienen er zelf nauwelijks aan. Daar zal steeds meer weerstand tegen komen.
Uiteindelijk kunnen pensioenfondsen alleen nog maar investeren in grondstoffenbedrijven die recht doen aan de lokale economie en bevolking. De regelgeving zal in de toekomst strenger worden, in navolging van de klimaatwetgeving.’
Zijn pensioenfondsen zich wel voldoende bewust van de klimaatrisico’s in hun portefeuille?
‘Ik denk dat de meeste fondsen de klimaatrisico’s onderschatten, hoewel duurzaam beleggen hoog op de agenda staat. Verzekeraars maken zich al langer zorgen over de gevolgen van de opwarming van de aarde en krijgen de laatste tijd ook meer en grotere schadeclaims door extreem weer. Dat heeft de sector wakker geschud en het bewustzijn van klimaatrisico’s zal bij beleggers en pensioenfondsen ook toenemen.
Pensioenbestuurders hebben vooral oog voor stabiliteit en denken niet in termen van verandering. Een beleggingshorizon van drie jaar vinden zij al lang. Je moet echter veel verder vooruit durven kijken, want we kunnen de komende decennia gemiddeld eens in de vijf jaar een systemische crisis verwachten.’
Kunnen pensioenfondsen wel op dergelijke crises inspelen? De meeste externe schokken komen onverwacht.
‘Sommige zijn inderdaad onvoorspelbaar zoals de aanslagen van 11 september 2001, dat zijn de zogeheten zwarte zwanen. Maar een pandemie hadden we kunnen zien aankomen, dat is een blinde vlek; kennis die je wel hebt maar die je verdringt. We wisten dat er een keer een pandemie zou komen, maar we negeerden de signalen.
En ook de kredietcrisis kwam niet als een verrassing; beleggers hadden hierop beter kunnen anticiperen.Dit geldt ook voor de klimaatverandering, waar ik dertig jaar geleden al voor waarschuwde. Nu zien we dat de economie en de financiële markten helemaal uit elkaar groeien.
Terwijl het op de beurs beter gaat dan ooit, hangt de economie aan het infuus. De rente wordt kunstmatig laag gehouden en de schulden lopen op. Dit kan nooit lang goed gaan. Ook dat is een blinde vlek. We weten het wel maar verdringen het, omdat het een ongemakkelijke waarheid is. Het is niet de vraag óf maar wanneer de schuldenbubbel barst. De komende decennia zullen crises elkaar opvolgen.
Volgens sommigen zitten we al in een klimaatcrisis, maar de echte klappen komen pas wanneer de economie langdurige schade ondervindt van weerextremen. Beleggers moeten daar nu al op inspelen, anders zien ze hun beleggingskapitaal vervliegen.’
“Het huidige gevoel van chaos en onbehagen heeft alles te maken met de overgang naar een nieuw tijdperk’, legt hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans in een interview met MaatschapWij uit. Volgens hem leven we niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. Een cruciaal kantelmoment in de geschiedenis van de mensheid. Dat geeft ons de vrijheid onze samenleving opnieuw uit te vinden en laadt tegelijk een loodzware verantwoordelijkheid op onze schouders. Hoe gaan we daarmee om? “Koppel een hoog doel aan iets heel praktisch. Anders is het niet te doen.
Volgens hem zijn de chaos en onzekerheid van de huidige tijd de symptomen van grote kantelingen die onze wereld voorgoed zullen veranderen. ‘De coronacrisis heeft ons als mensheid keihard met de neus op de feiten gedrukt; onze huidige manier van samenleven en de manier waarop we onze systemen hebben ingericht zijn niet robuust genoeg om de komende crises het hoofd te bieden.’
Onze verouderde systemen komen piepend en krakend tot stilstand en aan de horizon gloren nieuwe waarden, die weleens het fundament zouden kunnen worden voor een nieuwe, betere manier van samenleven. In die zin beidt de coronacrisis een unieke kans om onze maatschappij opnieuw vorm te geven, zegt hij. Maar daarvoor moeten we volgens Rotmans nog wel de strijd aan met misschien wel onze grootste tegenstander: wijzelf.
‘Het goed functioneren van het systeem hebben we belangrijker gemaakt dan het goed functioneren van de mens. De mens staat buitenspel en is gevangen in starre regels, structuren en systemen’, aldus de hoogleraar. ‘Wij hebben die systemen bedacht en ontwikkeld en die waren bedoeld om ons te helpen. Dat hebben ze heel lang goed gedaan, maar er komt altijd een moment in de evolutie dat die systemen zich tegen ons gaan keren. Dat moment hebben we bereikt. Kijk naar de zorg, het onderwijs, onze economie. En het mooie is dat wij het vermogen hebben om die systemen weer te gaan veranderen.’
De grote vraag is natuurlijk: hoe? Waar moet je beginnen? Volgens Rotmans begint het met een nieuw waardenstelsel. ‘We moeten elkaar weer gaan vertrouwen, de mens centraal stellen en veel meer gaan samenwerken. Onder de toenemende chaos en onzekerheid die hij om zich heen ziet is zijn toekomstbeeld rotsvast positief. Ja, ik geloof dat het beter gaat worden. Ja, ik geloof dat wij die positieve verandering op grote schaal kunnen bewerkstelligen. Maar de worsteling die je nu op wereldschaal om je heen ziet, zit ook in ons als individu. Er is geen blauwdruk, geen kompas. Die chaos en onzekerheid moeten we niet vrezen, maar juist omarmen. Als we dat niet doen, komen we niet vooruit.’ (Bron van deze tekst: Maatschapwij.nu)
Dit artikel is gepubliceerd in de vijfde editie van FN Institutioneel van dit jaar, welke donderdag 14 oktober 2021 aan geregistreerden is verzonden. U kunt zich hiervoor via deze link aanmelden.