AI doet zijn intrede in de financiële sector, maar de AI-geletterdheid van veel organisaties blijft achter. Dat is riskant.
‘I’m sorry, Dave. I’m afraid I can’t do that.’
HAL9000, 2001: A Space Odyssey
Kunstmatige intelligentie (‘AI’) is allang geen sciencefiction meer. De voordelen van AI zijn talrijk, maar kunnen alleen bewust worden afgewogen tegen de (potentiële) nadelen als organisaties en hun medewerkers begrijpen hoe deze technologie werkt. Toepassing zonder adequate kennis kan ingrijpende gevolgen hebben, zoals de toeslagenaffaire heeft laten zien. Verantwoord gebruik vraagt om betrouwbare, transparante én ethische onderbouwde besluitvorming.
AI-verordening: gefaseerde implementatie
De AI-Verordening (Verordening (EU) 2024/1689) is op 12 juli 2024 gepubliceerd en kent een gefaseerde implementatie. Sinds februari 2025 zijn organisaties die AI-systemen gebruiken verplicht om maatregelen te nemen ter bevordering van AI-geletterdheid.
Dat is terecht. AI-geletterdheid moet niet beperkt blijven tot de IT-afdeling. Medewerkers in álle lagen van de organisatie moeten kennis hebben van de werking en impact van AI. Niet alleen om risico’s te herkennen, maar ook om kansen effectief te benutten. AI-geletterdheid gaat verder dan technische kennis: het vraagt om bewustwording, beleid en blijvende scholing.
AI-adoptie: veel potentie, beperkte toepassing
AI wordt dus steeds vaker toegepast, maar van volledige integratie binnen de financiële sector is nog nauwelijks sprake. Huidige toepassingen zijn vooral gericht op productiviteitsverbetering, zoals automatisering van (repeterende) processen, administratieve toepassingen of het aanleggen van kennisbanken.
Het bewustzijn over de mogelijkheden voor bedrijfsmodellen groeit binnen de financiële sector. In de pensioenketen worden toepassingen verkend zoals gepersonaliseerde communicatie, robo-advies en predictive analytics voor verbeterde keuzebegeleiding. De vermogensbeheersector zet AI al in voor marktdata-analyse en patroonherkenning, en maakt stappen richting scenarioanalyse en zelfs autonome beleggingsbeslissingen.
Desondanks blijft de daadwerkelijke integratie van AI vooralsnog beperkt. De structurele inzet van AI vereist ingrijpende veranderingen in processen, modellen en samenwerkingen. En vooral: voldoende kennis.
Toenemend risico bij toenemende complexiteit
De AI-verordening onderkent dat het ene AI-systeem het ander niet is, en maakt onderscheid in risiconiveaus. Naarmate het risico toeneemt, worden aanvullende beheersmaatregelen verplicht. Voor veel organisaties gelden nu nog relatief lichte verplichtingen, omdat zij werken met laag- of beperkt-risico systemen.
Toch is AI-geletterdheid ook voor deze organisaties cruciaal. Allereerst om te kunnen identificeren of ergens in de keten tóch sprake is van een hoog-risico-toepassing. Financiële instellingen werken immers in sterk verweven ketens en uitbestedingsrelaties. Ook als een organisatie zelf geen hoog-risico-AI inzet, kan zij ermee te maken krijgen via dienstverleners. Daarnaast is het een kwestie van tijd voordat organisaties in de toekomst AI breder en complexer gaan inzetten. Denk aan autonome klantinteractie, realtime besluitvorming of risicomodellen op basis van zelflerende algoritmes. Zonder tijdige kennisopbouw lopen instellingen het gevaar onvoldoende voorbereid te zijn op strengere eisen met betrekking tot risicobeheersing bij de implementatie van complexe modellen.
Aan de slag met AI-geletterdheid
AI-geletterdheid is geen vrijblijvende aanbeveling, maar pure noodzaak. Veel organisaties onderschatten echter nog steeds de urgentie en impact ervan.
De integratie van AI vereist meer betrokkenheid van verschillende organisatieonderdelen. Binnen de business (bijvoorbeeld front office, backoffice, portfolio managers), is het van belang dat medewerkers begrijpen hoe AI in te zetten is in de dagelijkse praktijk en welke impact dat heeft op hun werk. Bestuurders moeten op hoofdlijnen kunnen doorgronden hoe AI werkt en welke risico’s eraan verbonden zijn, zodat zij onderbouwde strategische beslissingen kunnen nemen over de inzet ervan. Ook compliance speelt een essentiële rol: kunnen toetsen of AI-toepassingen binnen de organisatie voldoen aan de geldende wet- en regelgeving. Tegelijkertijd rust op de IT-afdeling de verantwoordelijk voor het ontwikkelen, onderhouden en monitoren van AI-modellen, met oog voor kwaliteit en betrouwbaarheid.
Er bestaat geen one-size-fits-all aanpak voor het adresseren van AI-geletterdheid. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) publiceerde daarom een handreiking met handvatten voor het vergroten van AI-geletterdheid binnen organisaties. De focus ligt daarin expliciet op risico’s, rollen en beschikbare middelen. Een goed vertrekpunt is een meerjarig actieplan met concrete stappen voor educatie, beleidsontwikkeling en governance.
Actie vereist
De ontwikkeling van AI gaat sneller dan veel organisaties kunnen bijbenen. AI-geletterdheid groeit uit tot een onmisbare voorwaarde om risico’s te beheersen én kansen te benutten.
Wachten is geen optie. Organisaties die te laat starten, lopen niet alleen risico’s zoals de kans op datalekken, maar verliezen vóóral strategisch en competitief terrein op hun concurrentie.
Een multidisciplinair team, bestaande uit de business, IT, compliance en bestuurders, is essentieel om AI op een verantwoorde manier te integreren. AI-geletterdheid is daarbij een harde voorwaarde om risico’s tijdig te herkennen en effectief te mitigeren bij het beheersbaar integreren van de AI-innovatie.
Om in de metafoor van Stanley Kubricks meesterwerk 2001: A Space Odyssey te spreken: Wie AI niet volledig insluit in de organisatie, wordt vroeg of laat door AI buitengesloten.
Indira van Uyten en Casper Valkenburg zijn consultants bij AF Advisors, Joni Dori is daar director. AF Advisors is onderdeel van het expertpanel dat maandelijks een bijdrage voor Investment Officer schrijft.