De AFM heeft de financiële sector de stuipen op het lijf gejaagd met verregaande plannen om veel meer data bij banken en andere instellingen op te kunnen vragen. De Autoriteit Financiële Markten wil extra gegevens hebben, van onder meer beleggingsportefeuilles, om de risico’s in de sector beter te kunnen inschatten; de instellingen zijn bang voor een te machtige toezichthouder die ‘preventief fouilleert’.
De AFM noemt zijn plannen ‘van wezenlijk belang’ omdat de bedrijven onder toezicht ook vol inzetten op het verzamelen van data. ‘Als de AFM hier onvoldoende in meegaat, zal het steeds lastiger worden om risico’s en problemen tijdig te zien en aan te pakken’, aldus een woordvoerder.
De extra informatie moet het toezicht beter maken, en efficiënter. ‘Door toezichtprocessen meer te ontwerpen op basis van data, kunnen we onze middelen (geld, mensen en ICT, red.) effectiever benutten’, zegt de woordvoerder. Daarom werkt de AFM al jaren met data, en moet dit nu fors meer worden.
‘Maar je ziet dat zo’n verregaande ingreep in het toezicht veel angst bij ondernemingen oproept’, zegt Bart Joosen, hoogleraar financieel toezichtrecht aan de Vrije Universiteit, en advocaat. ‘Vooral in hoeken van de financiële sector waar men nog niet gewend is aan realtime meekijken.’
Accountants en obligaties
Met de berg aangeleverde gegevens wil de AFM consumenten beter behoeden voor problematische schulden. De toezichthouder wil controleren of kredietverstrekkers niet te veel uitlenen, of het bestedingsdoel en de looptijd van bijvoorbeeld een hypotheek niet afwijken, en of verstrekkers genoeg doen tegen betalingsproblemen.
Ook wil de AFM te grote risico’s voor kleine beleggers tegengaan, dankzij inzicht in beleggingsportefeuilles bij brokers. En extra gegevens moeten helpen marktmanipulatie op obligatiebeurzen vaker op te sporen. Daarvoor wil de AFM transacties, koersen en biedingen rechtstreeks ontvangen.
Data moeten tevens voorkomen dat het misgaat bij accountants. Alle accountantskantoren moeten informatie gaan leveren over ‘opdrachtaanvaarding, urenbesteding, risico-inschatting en de inzet van kwaliteitscontroles’.
‘Nu al hele intensieve monitoring’
Volgens Joosen doet de AFM nu al aan ‘hele intensieve monitoring’. ‘Bij thematisch onderzoek keert de AFM zonder aanleiding de hele boel ondersteboven.’ De hoogleraar ziet er geen probleem in als dit straks door middel van data gebeurt. ‘Andere toezichthouders zitten al op krankzinnig veel informatie. Zo weet De Nederlandsche Bank alles over ons betalingsverkeer.’
Toch zijn er zorgen. ‘Je kunt het vergelijken met preventief fouilleren’, zegt Christian Wulf van Hart Advocaten. ‘De AFM wil al gewenst gedrag afdwingen voordat er echt iets aan de hand is.’ Wulf vraagt zich af of dat niet te ver gaat. ‘Informele beïnvloeding kan niet door de rechter worden getoetst.’
De AFM benadrukt dat het nu ook al veelvuldig informeel met bedrijven praat, en met onderzoeken ‘proactief’ ingrijpt. En de verzamelde data moeten vooral duidelijker maken welke risico’s nader onderzoek verdienen. ‘Het identificeren van risico’s kun je niet op tegen zijn, maar de vraag is wel of meer informele beïnvloeding buiten de rechter om proportioneel is’, zegt Wulf.
Joosen vindt ‘goed en duidelijk beleid’ daarom noodzakelijk. ‘Het zou goed zijn als hier beleidsregels voor komen, waarin exact wordt geopenbaard hoe de AFM de gegevens gaat gebruiken, en wanneer iets te ver gaat. Op die manier formaliseer je het, zo van: hier kunt u ons aan houden.’
Privacy en kosten
Demissionair minister Wopke Hoekstra wil eerst kijken naar nalevingskosten en privacy in de voorstellen. De AFM benadrukt dat data al geanonimiseerd binnenkomen. Daarbij is het wel de vraag of gegevens toch niet tot individuen te herleiden zijn, als bijvoorbeeld maar één persoon uit Giessen-Oudekerk blijkt te beleggen. De Autoriteit Persoonsgegevens oordeelde eerder dat telecomdata in zo’n geval toch niet anoniem zijn. De AFM is onder meer over privacy in gesprek met het ministerie.
De sector vreest hoge kosten. ‘De systemen van ondernemingen moeten worden aangepast, zodat de AFM van iedereen dezelfde verwerkte gegevens automatisch binnenkrijgt’, zegt Wulf. ‘Dat gaat in eerste instantie natuurlijk geld kosten.’ De AFM is bezig met proeven ‘om te toetsen hoe we een data-uitvraag op de minst belastende manier kunnen opzetten’.
De nalevingskosten zullen daarna dankzij automatische leveringen juist omlaag gaan, verwacht de AFM. Ook de door de sector te betalen toezichtkosten kunnen lager uitvallen, als de AFM dankzij data efficiënter werkt.
Voor de AFM-plannen is een wetswijziging nodig, maar het is nog onduidelijk of het ministerie van Financiën dit zal steunen. Joosen: ‘Zo’n ingrijpende verandering in het toezicht is een heikel proces, dus het zal nog wel even duren voordat de AFM dit kan realiseren.’
Copyright: Het Financieele Dagblad, 20 juli 2021.