De G20, die vrijdag begint in Hamburg, zal geen vrolijk festijn worden nu president Trump gastheer Duitsland ‘bad, very bad’ heeft genoemd en de Duitsers van hun kant de VS hel en verdoemenis hebben toegewenst. Maar Trump krijgt steun uit onverwachte hoek.
Het is Dani Rodrik, één van de meest gezaghebbende economen op het terrein van de globalisering, die de Amerikaanse president weliswaar niet mag, maar wel te hulp is geschoten.
In een recent interview verklaarde hij: ‘Met betrekking tot Duitsland, denk ik dat het land op dit moment één van de grootste mercantilistische machten ter wereld is. Dat was China, maar zijn handelsoverschot is de laatste jaren sterk gedaald, terwijl dat van Duitsland nu 9 procent van het bruto binnenlands product bedraagt.’
‘Duitsland,’ zo voegde de Turkse econoom eraan toe, ‘exporteert deflatie en werkloosheid naar de rest van de wereld (-). Het is geen handelsprobleem. Het is een macro-economisch probleem. De oplossing is dat Duitsland meer gaat consumeren en minder gaat sparen en dat de overheid de uitgaven verhoogt en dat de Duitse lonen stijgen.’
Dreigende isolatie voor Duitsland
Het grootste en machtigste land van Europa loopt - zoals altijd - ook nu weer het risico geïsoleerd te raken. De Duitsers hebben vijanden in Zuid-Europa gemaakt met de harde opstelling jegens Griekenland en Italië, en ze vinden een afwerende houding van rechts-nationalistische regeringen in Polen en Hongarije tegenover zich, terwijl de Russische dreiging ook nooit ver weg is.
President Trump gaat vóór zijn reis naar de topconferentie van de twintig grootste economieën ter wereld - de G20 in Hamburg -, eerst naar Polen. Daar wil men het zogenoemde ‘Drie Meeren-initiatief’ nieuw leven inblazen, dat twaalf landen van de Zwarte Zee tot de Oostzee verenigt. In het Interbellum is dat ook al tevergeefs geprobeerd. Het was indertijd gericht tegen zowel Rusland als Duitsland.
De G20-top zal onder meer over de globalisering gaan en de nadelige neveneffecten daarvan. Binnenskamers zal Trump ongetwijfeld het zeer forse Duitse handelsoverschot met de Verenigde Staten aanspreken. Dat overschot heeft deels met superieure producten en investeringsgoederen te maken, deels met een voor Duitsland te goedkope euro, waar het Duitse exporterende bedrijfsleven sterk van profiteert en mede een aanleiding zal zijn geweest voor Merkel’s omstreden immigratiebeleid van ‘Wir schaffen das’.
Deglobalisering is bedreiging voor wereldvrede
Een Duits-Amerikaanse handelsoorlog waarmee president Trump dreigt, is een langere termijnbedreiging voor de wereldvrede - als het echt tot handelssancties komt, zo waarschuwt de economisch historicus Jan Luiten van Zanden.
Hij verwees recent naar het einde van de negentiende eeuw toen er ook sprake was van een globaliseringsgolf. ‘De politieke samenwerking van toen ging over in een periode van intensieve rivaliteit, zelfs uitmondend in de grote oorlogen van de eerste helft van de 20e eeuw en de grote depressie van de jaren dertig.’
Luiten van Zanden stelt dat in de 19de eeuw vooral de agrarische sector het slachtoffer was van de globalisering. Ook toen stond Duitsland tegenover de Verenigde Staten - al waren de verwijten toen andersom gericht.
‘Rogge en ijzer’
Europese boeren moesten met Amerikaanse branchegenoten concurreren die veel meer landbouwareaal tot hun beschikking hadden en daardoor veel goedkoper konden produceren. Dit zorgde voor de agrarische crisis van 1870-1900, die in Europa tot groot verzet tegen de vrijhandel leidde en agrarische belangengroepen aanzette tot de roep om protectionisme.
‘Dat kreeg extra gewicht door samen te werken met groepen industriëlen met vergelijkbare belangen. In Duitsland stond dit bekend als het huwelijk tussen “Rogge en ijzer”,’ zegt Luiten van Zanden. Het zou volgens hem bijdragen aan de oorlogen van 1914 en 1940 en aan de Grote Depressie die volgde op de beurscrash van 1929.
Zo ver is het nu nog lang niet, maar feit is dat vooral in de Verenigde Staten de zogenoemde ‘nieuwe globalisering’ dramatische effecten heeft gehad op industrieregio’s en de (blanke) middenklasse. In de huidige globalisering - die van 2.0 - zijn de productieketens daadwerkelijk wereldwijd georganiseerd, dat was in de ‘oude globalisering’ niet het geval. Toen vond de creatie van een product toch in een beperkte regio of een land plaats en hield globalisering vooral vrijmaking van de wereldwijde handel in.
Deglobalisering slecht voor aandeelhouders
Als het tot een deglobalisering komt, zoals president Trump dat met zijn ‘America First’-slogan wenst, dan heeft dat voor beleggers grote consequenties, zo waarschuwt Toby Nangle van Columbia Threadneedle.
Productie vindt tegenwoordig plaats in een samenwerking tussen individuele bedrijven. Toegevoegde waarde wordt geleverd op het terrein van productie, design, branding, logistiek. Opkomende landen hebben hun douanetarieven verlaagd om productie in hun landen aantrekkelijker te maken. Hierdoor hebben bedrijven hun arbeids- en productiekosten significant verlaagd en profiteren vrijwel alle landen in de wereld doordat zij zich zijn gaan richten op hun comparatieve voordeel.
Ontwikkelde landen, zoals de Verenigde Staten, zijn de verliezers van het globaliseringsproces, heeft de wetenschapper Branko Milanovic in onderzoek geconcludeerd; zij hebben werkgelegenheid door off-shoring verloren. De Amerikaanse regering wil daar aan een einde maken door productie terug te halen naar de VS.
Nangle van Columbia Threadneedle begrijpt de kritiek van Trump wel, maar waarschuwt dat een proces van deglobalisering een enorme impact op bedrijven, werknemers en landen zal hebben. Bedrijven zullen volgens hem eerder oplopen tegen de gevolgen van stijgende lonen en inflatie, met kortere en gefragmenteerdere economische cycli tot gevolg.
Het zal volgens hem bovendien een einde maken aan de al 35 jaar durende rally op de obligatiemarkten. Dat zal ook de waarderingen in alle asset classes raken.
Voor stockpickers kan zo’n proces van deglobalisering wél interessant zijn, stelt Nangle, omdat de ontrafeling van een dergelijke economische orde verliezers én winnaars zal opleveren en minder dan nu alleen maar winnaars óf verliezers oplevert.
Meer geopolitieke analyses en de gevolgen voor beleggingen:
- Analyse: May & Trump, de donderwolk boven de markten
- Analyse: China, Moody’s en de schuilkelder van Bitcoin
- Analyse: Vergrijzing moet ieder nu uit de slaap houden
Hoofdredacteur Cees van Lotringen schrijft op Fondsnieuws tweewekelijks een analyse over geopolitiek en de invloed op financiële markten en beleggingscategorieën.