Van de vier grootste apf’en die openstaan voor aansluiting door externe pensioenfondsen, wisten drie hun vermogen onder beheer in 2019 meer dan te verdubbelen. Het Nationaal Pensioenfonds (HNPF) en De Nationale APF (DNAPF) groeiden zelfs nog harder. Toch blijft het beheerde vermogen nog achter bij de doelstellingen, terwijl de concurrentie toeneemt.
Een apf is namelijk pas winstgevend bij een vermogen onder beheer van zo’n 6 tot 10 miljard euro, schat Tobias Bastian, partner bij Sprenkels & Verschuren. ‘Alleen STAP zit daar qua omvang (6,8 miljard euro ultimo 2019) dichtbij. De andere fondsen zitten daar nog een heel eind vandaan.’
Toch heeft ook STAP nog een weg te gaan om de doelstelling van 10 miljard euro beheerd vermogen in 2021 te halen. Bastian: ‘Ik heb de businessplannen van alle vier de apf’en mogen inzien voor ze in 2016 van start gingen. Allemaal hadden ze gehoopt in vijf jaar tijd minimaal break-even te draaien, maar de instroom is voor alle partijen tegengevallen in vergelijking met de initiële prognoses.’
Meer concurrentie dan verwacht
Daarom zal het wat langer duren voor ze winst gaan maken, denkt Bastian. ‘Ze hadden wel een redelijk beeld van de potentiële markt, maar hadden niet verwacht dat er zoveel partijen samen om die markt zouden gaan vechten. Dat is een foute inschatting geweest van de commerciële mensen bij die partijen. Ze hebben iets te rooskleurig naar de werkelijkheid gekeken.’
Delta Lloyd APF gooide eerder al de handdoek in de ring vanwege de te grote concurrentie. En het zou goed kunnen dat meer apf’en het uiteindelijk niet blijken te kunnen bolwerken, denkt Nicolette Opdam (foto) van HVG Law. ‘Wij denken dat er nog steeds te veel apf’en zijn. Ze willen 10 of 20 miljard hebben, en dat geld is er niet. De koek wordt niet meer groter. Er is straks alleen nog sprake van herverdeling.’
Bastian is iets optimistischer. ‘De vier partijen die nu nog over zijn gaan het break-even punt over een jaar of 3 à 4 wel halen.’ Dat is uiteraard ook de insteek van de apf’en zelf. ‘Bij oprichting was doel uiteindelijk te groeien naar 10 miljard aan vermogen. We denken nog steeds dat dit haalbaar is’, stelt Margreet Teunissen, voorzitter van de nationale APF.
De Nationale APF had bij oprichting naast het vermogensdoel van 10 miljard euro nog een andere doelstelling: groeien naar 100.000 deelnemers. ‘Dat gaat lastiger worden’, geeft Teunisse toe. Reden is dat overstappende fondsen de nieuwe opbouw apart zette. ‘Daardoor kwamen actieve deelnemers niet mee. We hadden een grotere toestroom van actieve deelnemers verwacht.’
Single-client kring
In hun ijver om klanten binnen te halen, lijkt het of apf’en gemakkelijk genegen zijn overstappende fondsen hun eigen, exclusieve kring te gunnen. Daarin behoudt een fonds een bepaalde mate van autonomie. Zo hebben verschillende apf’en single-clientkringen met minder dan 200 miljoen euro aan beheerd vermogen. Door fondsen zo gemakkelijk een eigen kring te gunnen, schieten ze hun doel voorbij, vindt Opdam van HVG Law. ‘Het grote voordeel van een overstap naar een apf, een kostenbesparing, valt zo weg.’
Bovendien is de wens van pensioenfondsen om hun eigen regeling te behouden in feite een achterhoedegevecht. ‘Pensioenfondsen hebben angst hun diversiteit te verliezen, maar de verschillen tussen pensioenregelingen nemen sowieso al af.’ Volgens Opdam zou de vermogensgrens voor single-clientkringen eigenlijk rond 1 miljard euro moeten liggen. Op dit moment komt alleen HNPF in de buurt van die ‘eis’.
Bastian van S&V beaamt dat het steeds grotere aantal single-clientkringen de efficiëntie niet bevordert. ‘Al die partijen houden hun eigen regeling en hebben recht op aparte rapportages. Op termijn is dat niet houdbaar, zeker als er geen actieve opbouw meer is. Tien minifondsjes binnen een apf is niet te managen. Ik verwacht daarom een consolidatie naar multi-clientkringen, maar pas vanaf 2024/25.’
Apf’en zeggen multi-clientkringen te stimuleren, maar dat blijkt lastiger gezegd dan gedaan. ‘Op dit moment hebben we twee multi-clientkringen waarin slechts één fonds zit. Daarnaast hebben we ook een slingle-clientkring die openstaat voor nieuwe toetreders’, zegt Teunissen van DNAPF. ‘Maar of een fonds in een multi-clientkring terecht kan, hangt af van de dekkingsgraad en het soort regeling dat het fonds wil voeren. Sommige fondsen beginnen daarom noodgedwongen in een single clientkring, en nemen daarbij de extra kosten voor lief.’
‘Gunstig effect pensioenakkoord’
Voorlopig zullen de apf’en daarom waarschijnlijk toch vooral veel nieuwe single client-kringen blijven openen. Maar gelukkig komen er steeds meer grotere pensioenfondsen de markt op, zegt Teunissen van DNAPF.
‘Afgelopen jaar hebben we een enorme toename gezien van aanvragen, en nu ook van fondsen van 1 miljard euro of groter. We reageren nu eigenlijk alleen nog maar op rfi’s en rfp’s als we denken een serieuze kans te maken. Vroeger reageerden we op alles.’ Een eerst succes voor 2020 heeft DNAPF inmiddels binnen: pensioenfonds Trueblue draagt op 1 mei de opgebouwde db-pensioenen over.
Ook HNPF wist recent een succes te boeken: het fonds haalde met pensioenfonds Grontmij een relatief grote vis (1 miljard euro aan beheerd vermogen) binnen. En er zit volgens hoofd fiduciair beheer Wilse Graveland van Kempen, de vermogensbeheerder van HNPF, nog meer in het vat: ‘Er zijn recent een aantal administrateurs geweest die hun pensioenfondsklanten hebben laten weten hen niet langer van dienst te kunnen zijn. Dat zijn natuurlijk ook potentiële klanten voor een apf.’
De reden voor de toename van activiteit is volgens Opdam van HVG Law duidelijk: ‘Iedereen heeft zitten wachten op het pensioenakkoord. Dat is een remmende factor geweest.’ Teunissen denkt er net zo over: ‘Veel fondsen keken de kat uit de boom. Dat had te maken met de discussie over het pensioenstelsel.’
STAP is de enige apf die geen ‘significante toename van activiteit’ bespeurt. ‘Wij zien geen direct effect van het pensioenakkoord’, stelt een woordvoerder. ‘Over het algemeen ligt de aanleiding voor een toekomstoriëntatie in de wens te besparen op kosten, in veranderingen in wet- en regelgeving, het opzeggen van de uitvoeringsovereenkomst door de werkgever of moeite met het invullen van bestuurlijke posities.’
Concurrentie apf’en neemt toe
Volgens schattingen van zowel de apf’en zelf als externe experts is de potentiële resterende markt voor de apf’en nog ruim € 60 mrd groot. Een woordvoerder van Centraal Beheer APF verwacht zelfs ‘dat circa 100 pensioenfondsen met 100 milajrd euro aan beheerd vermogen een consolidatiekeuze zullen maken’. Zo bezien zou er ruimte moeten zijn voor 4 apf’en, maar er zijn ondertussen meer kapers op de kust. Concurrentie komt nu ook van bedrijfstakfondsen als PNO Media en PGB, die ook een deel van de koek willen.
‘Daarnaast gaan ondernemingen ook steeds vaker naar premiepensioeninstellingen (ppi’s) als alternatief kijken’, stelt Bastian. Nu kan dat alleen voor de toekomstige opbouw, maar als collectief invaren zonder deelnemerstoestemming mogelijk wordt, dan zou een fonds in zijn geheel naar een ppi kunnen overstappen.’
Deze infographic is gemaakt in samenwerking met én op basis van gegevens van Exelerating, een data-analysebureau voor de institutionele markt.
Dit artikel is geplaatst in de jongste editie van Fondsnieuws Institutioneel - maart 2020.