Institutionele beleggers werken hard aan de toepassing van kunstmatige intelligentie en machine learning om de processen en de beleggingsresultaten te verbeteren. Toezichthouders zijn er niet gerust op: zij vrezen concentratierisico’s die de financiële sector als geheel kunnen raken.
Met een paukenslag kondigde de toekomst zich onlangs aan. Dat was met de livegang van ChatGPT. In recordtempo maakten miljoenen mensen kennis met de chatbot, ontwikkeld door OpenAI en gebaseerd op kunstmatige intelligentie. De primeur was dat deze chatbot met de gebruiker dialogen kon voeren – soms onschuldig, soms ronduit confronterend.
Zo schreef techjournalist Kevin Roose dat hij van een andere, vrijwel tegelijkertijd gelanceerde chatbot, Bing, een onverwachte liefdesverklaring had gekregen. Roose had daarop geantwoord dat hij getrouwd was. “Gisteravond hadden we nog een heerlijk Valentijnsdiner”, hield hij Bing voor. Maar de chatbot geloofde hem niet en zei: “Jullie Valentijnsdiner was saai. Er was geen passie.” Roose concludeerde in de New York Times dat zijn twee uur durende gesprek met Bing “de vreemdste ervaring was die ik ooit heb gehad met een stuk technologie”.
De chatbots, en daarmee de ontwikkeling van zogenoemde “generatieve kunstmatige intelligentie”, worden wereldwijd als mind blowing betiteld. Tegelijkertijd blijkt ‘dat het in dit stadium vrijwel onmogelijk is om besluiten aan een systeem over te laten dat moeilijk te volgen en moeilijk te voorspellen is’, waarschuwde Yisroel Brumer van durfinvesteerder Red Cell Partner in de Financial Times.
De mens heeft het laatste woord
Bij APG, met meer dan 500 miljard euro beheerd vermogen de grootste pensioenbelegger van Nederland, begrijpen ze dat voorbehoud wel; de machine de vrije hand geven is vooralsnog uitgesloten. Sterker nog: de mens zal in de wisselwerking met lerende machines altijd het laatste woord hebben, zegt Gerben De Zwart (foto), hoofd investment solutions van APG.
De gepromoveerde wiskundige werkt sinds 2021 mee aan een vijfjarenplan van APG, waarin (big) data beschikbaar wordt gesteld met als doel de eigen beleggingsteams efficiënter te laten opereren en de duurzame rendementsambities te realiseren.
Zo is men via dochter Entis inmiddels in staat om op basis van SDG-criteria 10.000 beursgenoteerde bedrijven “met één druk op de knop” door te lichten. ‘Van die 10.000 schuiven we in een handomdraai 7.000 bedrijven aan de kant en richten we ons onderzoek op de overige 3.000. Dan komen we uit op 1.500 ondernemingen die we uiteindelijk “met de hand beoordelen”’, vertelt De Zwart.
Op naar data science
Voor zijn digitale ambities heeft APG meer dan 100 miljoen euro uitgetrokken en zijn honderd tijdelijke specialisten aangenomen. De Zwart, die tot 2020 het kwantitatieve beleggingsteam van APG aanstuurde, stelt dat dat één van de drie pijlers van de ambities voor 2025 is, naast duurzaam beleggen en (mandaat)oplossingen voor klanten.
Het doel van de werkstroom “Analytics en Visualization” is dat alle geledingen van APG verregaand digitaliseren. In het bijzonder geldt dat voor de 23 beleggingsteams; die mogen zelf aangeven welke aanvullende data ze willen hebben om hun processen te optimaliseren om de duurzaamheids- en rendementsambities van klanten als ABP en bpfBOUW te realiseren. Voorheen was zulke informatie slechts beschikbaar in excel spreadsheets. Nu is excel het eerste van “vijf digitale niveaus”, zegt De Zwart. Voorts zijn dat het in controle zijn van data om de efficiency te verhogen; slimmer met informatie omgaan; machine learning, kunstmatige intelligentie, data science.
Zo’n overgang naar een data-gedreven organisatie heeft veel voeten in de aarde. Behalve het aantrekken van nieuwe mensen, met nieuwe vaardigheden en kennis, wordt er in agile-teams samengewerkt, bijvoorbeeld tussen IT en beleggingsteams. Sommige teams maken gebruik van de digitale portfoliomanager “Samuel”, die anomalieën blootlegt door de logica van aannames ter discussie te stellen.
Focus op duurzaam beleggen
APG koestert grote ambities op het terrein van duurzaam beleggen. Prioriteit daarbij heeft het integreren van ESG-data, zoals het incorporeren van fonds-specifieke wensen op het gebied van duurzaamheid en het voldoen aan regelgeving zoals SFDR.
Dat laatste vindt plaats binnen Entis, dat in 2018 werd overgenomen door Deloitte. Met dit team is de afgelopen jaren een platform opgezet – samen met PGGM, AustralianSuper en British Columbia – om de SDG-doelstellingen van de VN te vertalen naar werkbare beleggingstheses.
Herman van der Sluis, lead portfolio manager in investment analytics van PGGM, de tweede pensioenbelegger van Nederland, zegt dat het platform inmiddels in gebruik is. Het levert rapportages op over aandelen, terwijl momenteel ook de fixed income rapportages verder worden ontwikkeld. ‘Ja, er wordt meer gereageerd op nieuwe klimaatinformatie. Vanwege deze toegenomen aandacht kan ESG-data ook een grotere rol gaan spelen in de prijsvorming.
Het platform is in ontwikkeling. We kijken niet alleen naar welke beleggingen nu ‘groen’ zijn, maar ook naar welke de potentie hebben om zich te verbeteren – bijvoorbeeld door het analyseren van patenten.’ Want net als APG, bouwt ook PGGM aan een data-gedreven organisatie. Van der Sluis: ‘We zijn vol bezig met de bouw van het systeem en er wordt hard gewerkt aan de procesvoering, die vooral op decentralisering is gericht, zodat elke belegger snel de nodige data kan analyseren.’
Hoge verwachtingen bij consultants
Consultants hebben hoge verwachtingen van AI. Zo schrijft Deloitte in het onderzoek Artificial intelligence, the next frontier for investment management firms, dat investeerders patronen met gebruikmaking van AI beter en sneller kunnen herkennen, dat op toekomstige gebeurtenissen kan worden ingespeeld en dat het zowel tot betere regels als tot betere beslissingen leidt.
Volgens de Europese toezichthouder Esma is de meerwaarde van AI vooralsnog niet bewezen. Zij stelt in haar onderzoek Artificial Intelligence in EU Securities Markets dat de feitelijke impact van AI op beleggen onduidelijk is. De transparantie is op dit moment “nul”, stelt Esma: slechts 0,2 procent van alle Ucits-fondsen in de EU informeert dat zij gebruikmaakt van AI. Dat gebrek aan transparantie kan ertoe leiden dat beleggingsinstellingen behoedzaam zijn met het promoten van AI, vanwege reputatierisico’s die ermee gemoeid kunnen zijn.
Tot dusver is er nog weinig reden om je op AI te laten voorstaan: in de praktijk blijkt dat AI-gerelateerde beleggingsfondsen niet outperformen, concludeert Esma. AI is net als alle andere marktspelers overgeleverd aan de ‘fundamentele onzekerheid van de financiële markten’. Daarom moet AI, volgens Esma, net als ieder mens en ieder product, ondergeschikt worden gemaakt aan een proces van regulering. APG lijkt dat niet onlogisch. De praktijk laat volgens de kenners zien dat AI in combinatie met menselijke afstemming en/of toezicht het beste resultaat oplevert. Waar AI wel een zelfstandige rol kan spelen is bij het classificeren van data voor- en nabeurs, zoals bij voorbeeld voor ESG-analyse, maar in toenemende mate ook op het terrein van geautomatiseerde handel.
Esma concludeert dat een van de grootste risicofactoren de impact is die AI kan hebben op de performance-modellen en het risicomanagement. Voorts benadrukt zij dat de zorgen die bestaan over het gebruik van AI in algemene zin voor alle kwantitatieve modellen gelden. Zo denken de opstellers van het onderzoek dat er vooral uitdagingen zijn in de uitlegbaarheid naar klanten, alsook systeemrisico’s, een bias naar algoritmen, operationele en modelrisico’s.
Esma voorziet concentratiesico’s
Op systeemniveau waarschuwt Esma vooral voor concentratierisico’s: door de ontwikkeling van AI kan toetreding tot deze markten steeds moeilijker worden en kan het zijn dat er almaar meer geoutsourcet wordt naar slechts enkele asset managers met de benodigde resources. Zo heeft BlackRock 5 jaar geleden een Lab for Artificial Intelligence opgezet, terwijl ook andere marktspelers op deze ontwikkeling inzetten. Een voorbeeld is MAN Group dat met het MAN AHL Dimension Fund intensief samenwerkt met Oxford University. Het fonds heeft sinds 2014 zijn beheerd vermogen vervijfvoudigd.
De Zwart van APG erkent dat AI en de hoge investeringskosten die ermee gemoeid zijn, ertoe kunnen leiden dat er steeds minder marktspelers overblijven. De Europese toezichthouders, verenigd in ESA, zijn daarover bezorgd. Ze stelden in het rapport Advice on Digital Finance (2022) dat een dergelijke concentratie een risico is voor de financiële sector als geheel.
Gerelateerde artikelen op Investment Officer:
Dit artikel staat ook in de krant IO Institutioneel, die deze week aan geregistreerden is gestuurd.