Hoewel zich donkere wolken samenpakken boven de komende Europese Parlementsverkiezingen vanwege een ontevreden en morrend kiezersvolk, bouwen de autoriteiten in Brussel en Frankfurt gestaag door aan het verenigd Europa.
Het volgende project is een bankenunie, die dit jaar een feit moet zijn. Het voorbereidend werk vindt op dit moment plaats. Het is de ‘Asset Quality Review’ (AQR), een onderzoek naar de balansen van 128 als systeemrelevant aangemerkte banken, dat plaatsvindt onder leiding van de Europese Centrale Bank (ECB).
Doel ervan is een herhaling van de beurscrash van 2008 en de bijna-implosie van het bankenstelsel die erop volgde te voorkomen.
Beleggers zijn positief. Zij denken dat, mede dankzij supranationaal toezicht en de versteviging van de pijlers van de systeembanken, bankaandelen nog tot 30 procent kunnen stijgen.
Bankentoezicht naar ECB
Begin dit jaar hebben banken hun balans gepresenteerd om te worden onderworpen aan de stresstest. Met de resultaten hiervan gaan nationale toezichthouders op dit moment bij de banken langs om verdachte kredieten nader onder de loep te nemen.
Naar verwachting is dit trajectonderdeel in augustus afgerond. Vervolgens resteren twee maanden om de gaten in kapitaalbuffers van banken te repareren. Haast is geboden, want in oktober moet het hele proces zijn afgerond, waarna de ECB per november de eindverantwoordelijkheid voor het bankentoezicht in de EU krijgt.
Nederlandse banken die aan onderzoeken onderworpen zullen worden, zijn onder meer ABN Amro, ING Groep, Rabobank en SNS.
Banken en overheden
De Europese Commissie benadrukt dat de bankenunie geen doel op zich is, maar een uitweg uit de wurggreep waarin banken en overheden elkaar blijken te houden. De crisis heeft aangetoond dat de verwevenheid van de bankensector met de rest van Europa tot een ongekende, alles verwoestende systeemcrisis kan leiden.
Het Europese toezicht, waaronder uiteindelijk alle circa zesduizend banken in Europa moeten vallen, heet het ‘Single Supervisory Mechanism’ (SSM). Als achtervanger moet het zogenoemde ‘European Stability Mechanism’ (ESM) dienen. Dit Europese noodfonds, dat al ruim 50 miljard euro uittrok voor de redding van Spanje en Cyprus, heeft al 60 miljard euro gereserveerd om banken te kunnen voorzien van kapitaalinjecties.
Regels voor faillissement
Ook over een mechanisme voor het afwikkelen van banken in het geval van een faillissement, het zogenoemde ‘Single Resolution Mechanism’ (SRM), zijn de Europese politici het inmiddels zo goed als eens. Slotstuk van de bankenunie moet een gemeenschappelijk depositogarantiestelsel (DGS) worden.
De bouw van de bankenunie komt op een vruchtbaar moment. De economie trekt aan en beleggers tonen intussen hernieuwd vertrouwen in de banken, getuige het koersherstel sinds de crash van 2008 en 2009.
Manager Serge Pizem van AXA Investment Managers denkt dat er in de periode tot eind 2015 nog een upside voor Europese bankaandelen gloort van 25 tot 30 procent. Ook portefeuillemanagers van ING Investment Management en Fidelity Worldwide Investment zijn positief.
Directe effecten
Het dwingend oog van de ECB moet nationale toezichthouders kritischer maken ten opzichte van hun ‘nationale kampioenen’. Zo heeft de Nederlandsche Bank (DNB) steeds meer aandacht voor de blootstelling van de banken aan vastgoed. Al in 2012 moesten banken hiervoor extra geld opzij zetten. Nadat het Amerikaanse BlackRock als extern adviseur taxaties had verricht, volgden over 2013 nog eens forse afwaarderingen.
Verder vielen verschillende bewegingen rond de AQR-peildatum op. Enerzijds daalde de kredietverlening aan het bedrijfsleven. Anderzijds stegen de kapitaalmarktrentes in de periferie, om vervolgens hun dalende trend te hervatten.
Anekdotisch bewijs
Beleggers als Tim Foster, manager van verschillende geldmarkt- en obligatiefondsen bij Fidelity, stellen dat banken uit de periferie staatsleningen van de hand hebben gedaan om op de afgesproken datum een schone balans te kunnen laten zien en ze daarna terug te kopen.
Verder is er volgens hem ‘anekdotisch bewijs’ dat banken in de aanloop naar de peildatum hun voorwaarden hebben aangescherpt. Hij noemt het bedrag van 60 miljard euro aan krediet dat zou zijn ‘gelost’ door de banken.
Ook Paul Vrouwes, aandelenportefeuillemanager van het ING Financials Fund, is de dip in de kredietverlening aan het bedrijfsleven niet ontgaan. ‘Ik kan mij goed voorstellen dat banken risicovolle leningen die afliepen niet hebben verlengd.’
Toch wil hij niet spreken van ‘window dressing.’ Seizoensinvloeden kunnen ook een rol spelen. ‘In Frankrijk is er een belasting die wordt geheven naar rato van het balanstotaal.’ Dit zou een stimulans zijn om de balans per einde jaar zo kort mogelijk te houden.
Laatste kans
Léon Cornelissen, hoofdeconoom van Robeco, haalt in een recent bericht de woorden van oud-ECB-bestuurder Jörg Asmussen aan. De gewezen bankier zei dat de stresstest de ‘derde en laatste kans’ is om het vertrouwen in de sector te herstellen.
Asmussen verwijst naar eerdere Europese stresstesten uit 2010 en 2011, die volgens critici niet streng genoeg waren. Al zei ECB-president Draghi dat hij ‘niet zal aarzelen’ om banken te laten zakken, Cornelissen betwijfelt of de nieuwe stresstest daadwerkelijk strenger zal zijn.
De ECB zit in een spagaat’, constateert hij. De centrale bank kan enerzijds niet te soft zijn, want dan zou de stresstest ‘een wassen neus’ zijn. Ook wil de ECB ‘uiteraard geen lijken in de kast’. Anderzijds kan de test niet te streng zijn. Meer belastinggeld naar banken zou ‘politiek niet te verkopen’ zijn.
Cornelissen ziet ‘hooguit enkele kleine banken’ sneuvelen. Fondsmanagers zijn het hiermee eens en verwachten dat een paar banken de markt op moeten voor nieuw kapitaal en dat er in de periferie enkele kunnen verdwijnen.
‘Wij denken dat alle grote banken in Europa de test doorstaan’, aldus Pizem, manager van het AXA Optimal Income Fund. ‘Enkele middelgrote moeten wellicht extra kapitaal ophalen, terwijl een aantal kleinere in Duitsland, Italië en Oostenrijk mogelijk moet fuseren of sluiten.’
Upside beleggers
Toch is Vrouwes van ING optimistisch, vooral vanwege het aantrekken van de economie en het vertrouwen onder consumenten en producenten. ‘In de eerste plaats zijn er door het hogere vertrouwen meer transacties. In de tweede plaats neemt de asset quality toe.’ Zowel boven- als onderaan de winst-en-verliestrekening werkt dit positief uit. Meer transacties stuwen de omzet, terwijl lagere afwaarderingen de winst minder drukken.
Na afronding van de balansonderzoeken zullen banken niet plots veel vrijgeviger worden in hun kredietverlening, verwacht Vrouwes. Dat zou volgens hem niet in het belang zijn van de banken, maar ook niet van aandeelhouders. ‘Het is uiteindelijk mijn dividend.’
Fidelity’s Foster ziet vooral het langetermijneffect op de financiële stabiliteit. De portefeuillemanager vastrentende waarden let scherp op de spreads in de markt en prijst de ECB voor de aanpak van marktfragmentatie.
Voorkeur voor obligaties periferie
‘We zijn long in staatsobligaties van zuidelijke landen’, zegt Foster. Obligaties van financials hebben al een goede ‘run’ gemaakt, maar banken vindt hij nog steeds aantrekkelijk. Als de ECB iets meer helpt en wat kwantitatieve verruiming toelaat, zou ‘meer upside’ in het verschiet kunnen liggen.
Bovendien verwacht Pizem van AXA dat banken na de start van de bankenunie weer helemaal kunnen focussen op de winstgevendheid. Nieuwe verdienmodellen zullen zich ‘waarmaken’, stelt hij om zijn voorspelling van een aandelenrendement tot 30 procent kracht bij te zetten.
Cornelissen wijst erop dat veel pensioenfondsen en verzekeraars uit Zuid-Europese landen zijn gestapt. ‘Er is veel opportunistischer vermogen voor teruggekomen. Als het misgaat, is het ook zo weer weg.’
Zie alle reeds verschenen edities:
Fondsnieuws specials: magazine