Investment Officer spreekt maandelijks met beleggingsexpert Jan Longeval over zijn visie op de economische en financiële actualiteit. Deze keer waarschuwt hij voor de risico’s van de Central Bank Digital Currencies, kortweg CBDC’s. ‘Hier kun je heel wat kanttekeningen bij maken’, oordeelt hij.
‘Tal van centrale banken wereldwijd bevinden zich vandaag in een pilotfase om CBDC’s te lanceren’, schetst Jan Longeval. ‘In het huidige monetaire bestel hebben private personen en ondernemingen nooit een bankrekening bij de centrale bank. Private partijen hebben een rekening bij een commerciële bank, die op haar beurt een rekening heeft bij de centrale bank. Dat systeem kent voor- en nadelen.’
To make a loan
‘Een van de nadelen is dat als je zelf een deposito bij een commerciële bank stort, dat exact hetzelfde is alsof jij die bank een lening geeft. Deposito’s van klanten staan niet op het actief van de bank, maar aan de passiefzijde. Je verschaft een vorm van vermogen aan die commerciële bank. Dat wil ook zeggen dat een deposito kan verdwijnen als een commerciële bank failliet gaat. Commerciële banken gaan meestal failliet bij een bank run, waarbij vroeger de bank letterlijk werd bestormd door de klanten, maar vandaag gebeurt een bank run digitaal, zoals bij Silicon Valley Bank.’
‘Commerciële banken staan in voor 95 procent van al het geld dat wordt gecreëerd’, gaat Longeval verder. ‘Ze doen dat door kredieten te geven. Daarvoor gebruiken ze geen deposito’s. Als je een hypothecaire lening aangaat van 300.000 euro, dan creëert je commerciële bank 300.000 euro. In het Engels wordt dat goed benoemd: to make a loan. Als je 300.000 euro leent, máákt de bank een lening van 300.000 euro, die ze op het actief van haar balans boekt. Ze creëert tezelfdertijd een deposito van 300.000 euro, dat ze crediteert op de rekening van de persoon die de lening aangaat.’
Zuurstof
‘Het commerciële bankmodel heeft een structureel hoge leverage’, weet Longeval. ‘Typisch zie je dat het balanstotaal van een commerciële bank een veelvoud is van het eigen vermogen. Zo’n model is daarom intrinsiek fragiel. Maar het is wel nodig, want zo kunnen commerciële banken voldoende geld creëren in de vorm van krediet, die de zuurstof is voor economische groei naast innovatie.’
‘Om het fragiele commerciële bankmodel te verstevigen, zijn de centrale banken in het leven geroepen. Een van de eerste was de Nederlandsche Wisselbank, die het licht zag in 1609. In haar handvest vinden we in prachtig Oudnederlands een beschrijving terug van de twee essentiële taken van een centrale bank: “Alsoo om alle steygeringhe ende confusie in ‘t stuck van de munte te weren”. Dit is vandaag nog steeds even relevant. Een centrale bank moet muntontwaarding tegengaan en chaos in het monetair systeem, een synoniem voor het bancair systeem, vermijden.’
‘Wanneer een commerciële bank dreigt failliet te gaan, staat de centrale bank klaar als redder in nood. Om de depositohouder nog meer veiligheid te geven, is daarnaast het depositogarantiestelsel uitgevonden. Je kan je bedenkingen hebben bij dit systeem, dat inderdaad financiële crises nooit volledig kan uitroeien. Maar al bij al, als je kijkt naar de economische groei en de welvaartscreatie over de voorbije paar honderd jaar, hebben we mede dankzij dit systeem een ongelooflijke vooruitgang geboekt.’
Nog veiliger (?)
‘In sommige politieke en technocratische milieus is het idee in opmars om het systeem nóg veiliger maken, door de niet-financiële private sector toe te laten een bankrekening aan te houden bij de centrale bank’, zegt een wenkbrauwen fronsende Longeval.
‘Volgens hen is dat de mirakeloplossing. Een centrale bank van een monetair soeverein land of regio kan immers niet failliet gaan, omdat ze zonder beperking steeds meer van haar eigen munt kan creëren, wat de power of the purse wordt genoemd. En alle mensen wereldwijd die wel een smartphone maar geen bankrekening hebben, zouden zo toch een bankrekening kunnen hebben, zij het dan bij de centrale bank.’
Longeval loopt op zijn zachtst gezegd niet warm voor deze plannen. ‘Ten eerste is de D in CBDC misleidend. Onze huidige rekeningen bij commerciële banken zijn al digitaal, dus daar voegt een CBDC niets aan toe. Daarnaast heeft het huidige systeem de voorbije eeuwen, zelfs met een aantal tekortkomingen en regelmatige crises, uiteindelijk heel goed gewerkt.’
‘Je ziet op Europees overheidsniveau een tendens naar centralisme. In Europa is de ECB druk bezig met CBDC’s. De regulering van de Europese Commissie wordt almaar dwingender. CBDC’s zijn in feite de volgende stap naar een planeconomie met een verregaande controle op het leven van de burger. Het zal niemand verbazen dat de Chinese overheid een grote fan is van CBDC’s.’
Volmacht aan de overheid
‘Er wordt wel over bepaalde tussenvormen gesproken, waarbij men in feite toch nog steeds via de commerciële bank gaat passeren. Maar zelfs indien dat gebeurt, is men vandaag de hele architectuur aan het bouwen zodat op een bepaalde dag jouw rekening rechtstreeks op de balans van de centrale bank zal staan.’
Longeval durft zelfs te stellen dat je daarmee de facto ‘een volmacht op je bankrekening geeft aan de overheid, die, wanneer ze dit nodig zou achten, je rekening rechtstreeks kan blokkeren of debiteren’. ‘Want de centrale banken en regeringen staan veel dichter bij elkaar dan doorgaans wordt aangenomen. De onafhankelijkheid van centrale banken is een relatief gegeven. De gouverneur van een centrale bank is een politieke benoeming. De gouverneur van de ECB wordt benoemd door de Raad van Europa, deze van de Fed door de Potus.’
‘Er wordt vandaag ook al gesproken over CBDC’s in de vorm van programmeerbaar geld. En om zo bepaalde CO2-budgetten aan de burger op te leggen. Het zou in de toekomst dus kunnen gebeuren dat de rekening van iemand die al drie keer op vakantie is geweest met het vliegtuig, wordt geblokkeerd om nog betalingen te doen aan luchtvaartmaatschappijen of reisbureaus. Tenzij je een CO2-certificaat zou kopen. Als jouw bankrekening bij de centrale bank staat, geef je in feite een totale transparantie over al je uitgaven en inkomsten aan de overheid.’
Neveneffecten
Er zijn ook nog een heleboel andere neveneffecten, weet Longeval. ‘Er zijn mensen die veiligheid en zekerheid verkiezen boven privacy, maar met CBDC’s dreig je de deposito’s uit het commerciële banknetwerk weg te zuigen. Als een commerciële bank in de problemen komt, kunnen alle deposito’s er als de weerga verdwijnen richting centrale bank. CBDC’s zijn een slechte oplossing voor een probleem dat er in de realiteit eigenlijk nooit is geweest.’
‘In de inherente cycliciteit van de wereld en de processen van creatieve destructie die ermee gepaard gaan, moet je nu eenmaal aanvaarden dat er een dosis chaos in het systeem nodig is om het systeem te bestendigen’, vindt Longeval. ‘Wanneer alles uiteindelijk wordt aangestuurd door een gecentraliseerde overheid, dan krijg je een planeconomie. En kijk maar eens naar het communistische China van vroeger, of naar Rusland, om te weten hoe goed zoiets werkt.’
‘In Amerika is dit het onderwerp van een heel intens politiek debat. Europa schampert: kijk eens aan, in Amerika is dit het zoveelste onderwerp dat gepolitiseerd en gepolariseerd is. Maar dit is wel degelijk een politiek thema. Dit gaat over hoe je de maatschappij wil inrichten. CBDC’s vormen immers een potentiële bedreiging voor de westerse democratie. Je ziet de potentiële impact ervan op onze vrijheden.’
‘Dus vind ik dat er ook in Europa een publiek debat zou moeten zijn over CBDC’s. Indien men deze weg verder bewandelt, zal ik mijn opinie over crypto misschien moeten herzien. En ik blijf bij mijn opinie over goud natuurlijk. Dat is een goede manier om je geld veilig te stellen.’