Beleggingsexpert Jan Longeval benadert de oorlog in Oekraïne vanuit herkenbare behavioral finance-perspectieven. ‘Ons doen en handelen wordt gedreven door narratieven’, vertelt hij in het eerste deel van een tweeluik.
Jan Longeval houdt zich al 35 jaar bezig met behavioral finance. Hij was de oprichter van het eerste op behavioral finance gebaseerde Europese aandelenfonds. ‘Behavorial finance beschrijft ongeveer 180 psychologische biases, die een goede besluitvorming in de weg staan. Als academische tak is behavioral finance inmiddels meer dan vijftig jaar oud, maar de psychologische biases zijn nog lang niet verdwenen.’
‘Wel integendeel. Sommige biases, zoals het groepsdenken, zijn sterker dan ooit. Zo worden mensen aangevuurd door de algoritmes van sociale media. Die zijn er op uit om mensen op stang te jagen, door hen te voeden met beelden en informatie die hen irriteren. En als je naar buiten durft te komen met een bepaalde visie, die afwijkt van het gangbare narratief word je via sociale media onmiddellijk afgeschilderd als een dommerik. Of als een crimineel die gecanceld moet worden.’
‘Narratieven vormen dus de bron van dat groepsdenken, waarbij mensen ophouden voor zichzelf te denken en gewoon het narratief binnen lepelen. Net als bij beleggen wordt ons doen en handelen gedreven door sterke verhalen die vals kunnen zijn. Wanneer zo’n narratief sterk genoeg is, doen mensen geen moeite meer om de authenticiteit en de fundamenten van het narratief te verifiëren. Dat heet de “narrative fallacy”. Bitcoin is er een schoolvoorbeeld van. Maar ook het conflict in Oekraïne. Dat is een hele gelaagde, complexe affaire, met een lange historische aanloop, die wordt gereduceerd tot een bepaald, makkelijk te geloven narratief.’
Het begin
Om de alomtegenwoordigheid van behavioral biases te illustreren, past Longeval ze verder toe op het conflict in Oekraïne. Omdat het er zelfs tientallen zijn, somt hij er deze maand enkele op, en volgende maand een lading andere. Longeval benadrukt dat hij in zijn analyse geen politieke stelling inneemt, maar puur een neutrale schets maakt.
‘Voor een eerste bias keren we terug naar hoe de oorlog effectief begon: met cognitieve vooroordelen en psychologische triggers. Verschillende psychologische factoren hebben bijgedragen aan de beslissing van Rusland om Oekraïne binnen te vallen. We keren eerst terug naar 1990. Bij de val van de Berlijnse muur en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, maakte het Westen de plechtige belofte aan Gorbatsjov dat “NATO would not move one inch to the East”. Maar de Navo breidde zich wel in verschillende golven uit richting en tot aan de Russische landsgrenzen. Rusland voelde zich verraden door het Westen.’
‘De Russen maakten later jarenlang duidelijk dat een aansluiting van Oekraïne bij de Navo een brug te ver zou zijn. Toen de intenties om Oekraïne te laten aansluiten bij de Navo concreter werden en Rusland vond dat de Minsk akkoorden niet werden gerespecteerd, viel Rusland Oekraïne binnen. Het gevoel verraden te zijn roept, net als vernedering, extreem sterke emoties op en emoties sturen ons gedrag. Het leidt tot woede en agressie, actieve vergelding zoals een militaire invasie en passief-agressieve acties zoals sabotage.’
‘Verraad leidt er ook toe dat men zich terugtrekt uit verdere sociale interacties, uit angst voor verder verraad. De geest fixeert zich op het verraad, herhaalt gebeurtenissen en versterkt negatieve emoties. Poetin heeft het Westen opgegeven omdat hij ons door het (vermeende) verraad als fundamenteel onbetrouwbaar beschouwt.’
Horn en halo
Tot zover het perspectief of narratief van de Russen. ‘Dat wordt door het Westen als vals narratief beschouwd’, gaat Longeval verder. ‘Het narratief in het Westen is dat Poetin een despoot is, wiens echte drijfveer is om opnieuw een Groot Russisch Rijk uit te bouwen. Poetin wordt afgebeeld als een agressor, zoals Hitler. Dat wordt in behavioral finance het “Horn-effect” genoemd. Je zet iemand duivelshoorns op het hoofd, waardoor alles wat die persoon zegt of doet, bij voorbaat slecht is.’
‘De tegenhanger daarvan is het “Halo-effect”. Je zet iemand een lichtkrans op het hoofd, waardoor de persoon in kwestie alleen maar goed kan doen of zeggen. Denk destijds aan Obama. Poetin heeft zelf het Westen de hoorns opgezet. De wederzijdse demonisering via het Horn-effect leidt ertoe dat elke kans op overleg wordt uitgesloten. Het perspectief, of het narratief, van de persoon in kwestie is immers bij voorbaat onwaar of bedrieglijk. De dwang wordt als enige oplossing gezien. Men wil de andere partij op de knieën krijgen. Poetin grijpt naar militaire middelen, het Westen naar een opbod van sancties en Oekraïne betaalt het gelag.’
Myopic Loss Aversion
Een ander voorbeeld van een bias die beleggers en de oorlog gemeen hebben, is de myopic loss aversion, duidt Longeval. ‘De gedragseconomie suggereert dat mensen banger zijn voor verliezen dan voor gelijkwaardige winsten: een verlies weegt gemiddelde 2,5 keer zo zwaar door als winst. De actie van Rusland kan worden gezien als een poging om verliezen te voorkomen: Oekraïne verliezen aan het Westen en de Navo aan zijn voordeur krijgen. Rusland beschouwt Oekraïne ook van oudsher als een deel van zijn invloedssfeer en elke beweging in de richting van de Navo of het Westen wordt eerder als een verlies dan als een verandering gezien.’
‘We herkennen ook nog onder meer overmoed en de illusie van controle, twee psychologische biases die gemeengoed zijn onder beleggers. Het Russische leiderschap, in het bijzonder Poetin, overschatte waarschijnlijk de capaciteiten van het Russische leger en onderschatte de Oekraïense weerstand. De Russen hadden ook de illusie van controle: ondanks mislukkingen in het verleden, zoals de Sovjetoorlog in Afghanistan, geloofden de Russische elites dat ze Kiev snel konden veroveren en een pro-Russisch regime konden installeren. Ondertussen is er een loopgravenoorlog aan de gang. Na drie jaar oorlog bedraagt de dodentol een miljoen mensen.’
Investment Officer spreekt maandelijks met beleggingsexpert Jan Longeval over zijn visie op de economische en financiële actualiteit. Volgende maand bespreekt hij deel twee van dit perspectief.