Hoe kijkt Frank Boll naar de wereld en de markten? Op die vraag volgt een urenlange monoloog met uitspraken van economische grootheden en eigen bespiegelingen. Volgens de econoom-publicist halen de handelstarieven de aandacht weg van dieperliggende problemen, zoals de structurele financiële putten van de overheid en de welvaartsstaat.
Voor Boll is Amerikaans president Donald Trump een symbool van een tijd die aan het veranderen is. ‘Maar ook zonder hem zou het veranderen. Dat is de grote vergissing die men overal maakt, ook in de media.’
De handelstarieven bestempelt hij als slecht en gebaseerd op enkele foute veronderstellingen. ‘Trump neemt graag de term reciprocal tariffs in de mond, terwijl die in de jaren dertig werden ingevoerd om met handelspartners een verlaging van de tarieven te bespreken.’
‘Daarnaast redeneert Trump-fluisteraar, Peter Navarro, die door sommigen als de gevaarlijkste man van Washington wordt gezien, enerzijds dat als je de import beperkt dit – één per één – zal worden vervangen door binnenlandse producten. Anderzijds gaat hij ervan uit dat ze de kas sterk zullen spijzen – jaarlijkse 600 miljard dollar aan nieuwe inkomsten over tien jaar.’
Voor Boll lijkt dat alles weinig waarschijnlijk. Hij wijst er ook op dat Trump een rancune heeft ten overstaan van de wereld, omdat veel landen op verschillende manieren van de VS profiteren en dat is volgens Boll deels terecht.
‘Omdat de VS zo rijk en succesvol zijn, zou er een verplichting op het land rusten om de rest van de wereld te moeten helpen. Als ze dat doen, wat ongetwijfeld op termijn in hun voordeel is, dan willen ze er nu tegenprestaties voor.’
Handelstarieven en de NAVO
‘De redenering van Trump is dus dat hij via het opleggen van tarieven mensen aan de onderhandelingstafel dwingt om zaken die niets met handel te maken hebben recht te trekken, zoals onder meer met China en met de uitgaven voor defensie bij de NAVO-leden. Trump onderschat misschien dat de VS en – het hele Westen – zwak staan tegenover China door onze afhankelijkheid van zeldzame aardmetalen, en vooral van de verwerking ervan.’
Boll onderstreept evenwel dat de invoering van de handelstarieven nogal klungelachtig is gebeurd. Maar wat hij bezwaarlijk vindt, is dat het voor extra onzekerheid zorgt op een moment dat er al heel veel onzekerheden zijn. Daarenboven is het huidige economische systeem zo complex en tegelijk zo fragiel, wat veel mensen volgens hem niet beseffen.
‘Pruts daar niet te veel aan, want dan krijg je plots heel veel onevenwichten die grotere gevolgen zullen hebben dan velen denken. In een iPhone zitten bijvoorbeeld 2.800 onderdelen, gemaakt door ongeveer een kleine 200 leveranciers en verdeeld over dertig landen.’
Wie is Frank Boll?
De Belg Frank Boll, vandaag met pensioen, doceerde economie in de VS, het VK en België en is een voormalig directeur bij Rorento, onderdeel van Robeco. Hij schrijft al jarenlang diepgravende analyses in diverse financiële bladen, waarin hij economische gebeurtenissen en feiten altijd historisch weet te kaderen. Hij was valuta-adviseur van verscheidene financiële instellingen, institutionele beleggers en bedrijven. Opvallend is dat hij regelmatig een lezersbrief schrijft naar The Financial Times, want hij vindt dat ze daar over de laatste jaren ‘wat woke geworden zijn’.
Te gul monetair beleid
Voor Frank Boll is kijken naar Trump en de tarieven zich te veel toespitsen op de korte termijn. De scheeftrekkingen zijn veel fundamenteler en dateren al van langer.
‘Als men het puur economisch bekijkt dan hebben we geen terugvalposities meer, want de overheden zitten overal en op alle vlakken “op het nipperke” en er zijn geen reserves meer. Hoeveel ruimte is er voor investeringen in defensie-uitgaven, nu de urgentie toeneemt?’
Hij stipt aan dat sinds Black Monday van 1987 kortetermijnproblemen en -crisissen zijn opgelost door er heel sterk tegen in te gaan met monetaire en fiscale politiek. ‘Maar de intolerantie voor kleine crisissen maakt dat de volgende crisis altijd intenser wordt, omdat men het nooit heeft aangedurfd om uit te zweten en uit te wieden zodat je terug met een schone lei kan beginnen.’
Met QE of kwantitatieve versoepeling – geld ruimer beschikbaar en goedkoper maken via ultra lage rentes – zijn de centrale banken volgens Boll te ver gegaan. ‘Dit heeft veel voordelen op korte termijn gegeven, maar de nadelen op lange termijn zullen veel groter zijn. Vandaar dat de volgende crisis groter zal zijn dan de vorige.’
‘Het is trouwens hoogst abnormaal dat er negatieve reële rentes zijn. Men heeft eigenlijk het Japans scenario, met schrikbarende deflatie die achteraf bekeken in Japan is meegevallen, gebruikt om die QE aan zichzelf en aan de publieke opinie te verkopen. Daarnaast heeft men de centrale bank als redder van het systeem, met Mario Draghi en Ben Bernanke als gezichten, willen voorstellen. De lof voor hen is overtrokken.’
Fragiel
Boll heeft het ook over het feit dat er vandaag politieke druk op de centrale banken weegt om de rente te verlagen. Toegeven aan die druk zal volgens hem de kwetsbaarheid van het systeem verder aanwakkeren.
‘Net zoals president Nixon destijds Fed-voorzitter Burns onder druk zette, probeert de regering-Trump nu de Fed tot extra renteverlagingen te bewegen. Een politicus wil altijd de economie achter zich hebben. Een lagere rente is vandaag evenwel een slechte zaak omdat de inflatie, ook zonder de tarievenoorlog, nog niet is bedwongen.’
Hij wijst er ook op dat in Europa zowat de enige die tegengas geeft onze eigenste Pierre Wunsch, de gouverneur van de Nationale Bank van België, is.
Daarnaast duidt Boll de continue uitbreiding van de welvaartstaat als zwakke schakel
aan. ‘De welvaartsstaat is voortdurend uitgebreid: voor elk probleem komt er een subsidie of regeling. Auteur Nassim Nicholas Taleb legt in zijn boek “Antifragile” de vinger op de wonde, want al deze ingrepen hebben het systeem fragieler en de economie juist brozer gemaakt, omdat schokken niet meer natuurlijk worden opgevangen.’
Boll verwijst ook naar een belangrijke passage van Alan Greenspan en Adrian Wooldridge in hun boek “Capitalism in America”, waarin de geschiedenis van het Amerikaanse kapitalisme wordt beschreven: “Door zo succesvol te zijn heeft het kapitalistisch systeem zijn eigen grafdelvers gecreëerd in de vorm van een comfortabele klasse van intellectuelen en politici”.
‘Zij ondermijnen het systeem door de waarden die ons groot hebben gemaakt, af te breken en te deconstrueren. En deze waarden zijn arbeidsethos, familie, spaarzin en eigen verantwoordelijkheid. En dit vormt een gevaar voor de toekomst van het vrijemarkt kapitalisme zowel in de VS als in Europa.’
Hij gelooft echter dat Amerika veerkrachtiger is dan Europa, omdat men daar de capaciteit heeft om te blijven ondernemen, innoveren en groeien op zijn Amerikaans.
Minsky-moment
Hoe dan ook komt er volgens Boll gezien de fundamentele fragiliteit onvermijdelijk een grotere crisis. ‘Wanneer die komt en wat exact de aanleiding zal zijn, valt evenwel niet te voorspellen.’
Hij citeert hierrond graag de econoom Hyman Minsky, gekend van het Minsky-moment: stabiliteit genereert instabiliteit, vooral door relaxatie van monetair en prudentieel beleid, en daarop kan vroeger of later een plotse en aanzienlijke val van activa volgen.
De zandkasteel-metafoor van de fysicus Mark Buchanan houdt daarmee verband: korrel na korrel stapelt zich op tot het bouwwerk plots instort. ‘Maar hoe dat in elkaar gaat storten, dat weet je niet. Als je bovenop de constructie altijd zand bijvoegt dan zal je op een bepaald moment een scheuring krijgen, maar je weet niet hoe.’
En hij verwijst ook naar Paul Volcker, de voormalige Fed-voorzitter, die hij de grootste centrale bankier van na de oorlog noemt. ‘Al in 1984 zegt hij dat alleen een lening mag worden gegeven als het waarschijnlijk is dat zowel de rente als de basissom zal worden terugbetaald. Hij zei toen al dat dit niet meer het geval was en dat door de groei van krediet het systeem onhoudbaar dreigde te worden.’
‘Vandaag zitten veel landen met een overheidsschuld van boven de 100 procent van het bbp en dan hebben we het nog niet over de algemene schuld. Het mag duidelijk zijn dat de kredietgroei vandaag totaal uit de hand is gelopen.’
Frank Boll vindt dan ook dat de beurs vandaag ver verwijderd ligt van de onderliggende reële economie. ‘Dat is al lang bezig en voor een groot stuk is het papieren vermogen.’
Dollarzwakte
Met de vandaag verzwakkende dollar is er volgens Frank Boll niets aan de hand. ‘De Amerikaanse munt komt net van een hoogtepunt, dat ook bereikt is bij het begin van de jaren 2000 en in het midden van de jaren tachtig. Het is perfect normaal dat we een verzwakking zien. Er wordt te veel gewicht gegeven aan de huidige depreciatie. Cycli van op- en neerwaartse bewegingen van 20 procent en meer zijn normaal.’
De valuta-expert is evenwel niet blind voor het gegeven dat veel niet-Westerse centrale banken wereldwijd de laatste tien jaar meer goud accumuleren.
‘Ze willen minder afhankelijk zijn van de dollar. En dat zal het aandeel van dollars in reserves doen dalen. Maar hoe dan ook heeft de VS nog altijd de grote troeven in handen om reservemunt te blijven: een dominante en nog altijd veerkrachtige economie, diepe en liquide financiële markten en de rule of law.’