De politieke, economische en sociaal-maatschappelijke problemen lijken zich op te stapelen voor Europa, terwijl China zijn opmars voortzet en probeert vaste voet aan de grond te krijgen op het continent en bondgenoot Amerika zich losweekt van het naoorlogse internationale systeem dat het zelf heeft opgezet en vormgegeven. Wat zijn de gevolgen hiervan voor EUR/USD en EUR/GBP?
Op die vraag gaat politiek analist Andy Langenkamp deze keer in, in deze bijdrage voor Fondsnieuws.
A century ago, Europe was the center of the world — even if it was the dark tragic center of the world. Today we might be back to tragedy but not to centrality. History is moving elsewhere.
Dominique Moisi (10 november 2018)
Dit citaat van politiek wetenschapper Moisi was naar aanleiding van de herdenkingen van het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918. De Europese eenwording was en is gebouwd op de herinneringen aan twee verwoestende wereldoorlogen en de gedachte: Dat nooit meer. Maar met de mensen die de oorlog hebben meegemaakt sterft ook de herinnering uit. De jeugd van tegenwoordig is opgegroeid met de meest ingrijpende financiële crisis sinds de jaren dertig, met terroristische aanslagen en migratiespanningen en met een Europa dat niet lijkt te leveren.
In dit Europa hebben populisten substantiële voet aan de grond gekregen: ze verdrievoudigden de afgelopen twintig jaar hun verkiezingsresultaten. In elf Europese landen maken populisten deel uit van de regering en een kwart van de kiezers stemde bij hun meest recente stembusgang op een populistische partij.
Britse en Italiaanse zorgenkindjes
Twee van de grootste hoofdpijndossiers voor de EU komen voort uit het succes van het populisme: Brexit en de onmin tussen Brussel en de Italiaanse regering.
Het meest waarschijnlijk is nog steeds dat de Britten eind maart 2019 de EU verlaten en een lange transitieperiode ingaan van minimaal twee jaar en waarschijnlijk zelfs vier jaar. De onzekerheid houdt dus aan voor markten en bedrijfsleven, maar vooralsnog zal er niet veel veranderen voor de handel tussen de Britten en het continent en de kans dat het VK met luid geraas uit de EU tuimelt is nog steeds klein. Toch zal alles behalve het annuleren van de Brexit de Britse economie pijn doen en ook de Europese landen krijgen een tik (vooral de landen die het meeste handel drijven met het VK).
Brussel staat niet alleen tegenover Londen, maar ook tegenover Rome. Italië wil de Europese begrotingsregels schenden en de Europese Commissie heeft stappen gezet om Rome te straffen. Vooralsnog heeft de Commissie de steun van alle andere lidstaten om Rome te laten zweten, maar uiteindelijk blijft de gesel waarschijnlijk in de kast. Italië is simpelweg te groot en belangrijk om aan te pakken zoals Griekenland of Cyprus. Het blijft daarom vooral bij haantjesgedrag en een werkelijke hanengevecht zal uitblijven. Neemt niet weg dat de Italiaanse economie niet kan doorgaan op de huidige weg zonder op een gegeven moment het deksel op de neus te krijgen.
Tegenwind in overvloed
Brexit en Italië zijn slechts twee van de problemen waarmee Europa moet dealen:
> De ECB stopt met het opkopen van staatsobligaties. Als deze enorme speler langzaam van de markt verdwijnt, kunnen rentes oplopen. Dit werkt bijvoorbeeld door in de op veel plekken al verhitte huizenmarkten. Oplopende hypotheekrentes zwakken de vraag naar huizen af. Aangezien consumentenbestedingen de belangrijkste pijler zijn van de eurozone en het huizenbezit in Europa hoog ligt, blijft een afzwakkende huizenmarkt niet zonder gevolgen voor de economie.
> De groei zwakt af: in Duitsland kromp de economie afgelopen kwartaal en Nederland groeide slechts 0,2 procent. Veel wordt gegooid op de problemen voor de auto-industrie, maar het Duitse momentum kan wel eens op zijn einde zijn.
> De Duits-Franse as, waarvan tot niet zo lang geleden veel verwacht werd, is aanmerkelijk verzwakt met de Franse president Macron die het moeilijk heeft in eigen land en de Duitse bondskanselier Merkel die als lame duck wordt gezien.
> De spanningen tussen oost en west in de EU blijven aanhouden. Polen en Hongarije spotten met de regels en gebruiken van democratie en ook bijvoorbeeld Roemenië ligt dwars.
> Bij de Europese verkiezingen in mei wordt verwacht dat populisten zo’n 175 zetels van de ruim 700 in de wacht slepen. Lang niet voldoende voor een meerderheid, maar ruim voldoende om de boel te frustreren. Verder vinden veel landelijke verkiezingen plaats waar populisten goede kansen hebben.
> Over de hoofden van Europa heen vechten China en Amerika hun strijd uit, waarbij de VS hun zetel op de top van de berg niet willen delen en Beijing probeert op vele mogelijke manieren zijn positie te versterken. Daarbij dreigt o.a. vrijhandel de dupe te worden. Voor Europa zou dit keihard aankomen, omdat het blok erg afhankelijk is van internationale productieketens en exporten.
> De VS keren zich langzaamaan van Europa af en Europa weet hier (nog) niet goed mee om te gaan. Sowieso moet Europa snel leren om het harde geopolitieke spel beter onder de knie te krijgen. Amerika, Rusland en China spelen het spel hard. Europa moet mee, maar kan het soms (nog) niet.
Geen acute crisis
Alle bovenstaande punten maken het er niet makkelijker op voor Europa. Dat in een klimaat van o.a. lage productiviteitsgroei, sterke ongelijkheid, grote en groeiende schuldenbergen, flinke onbalansen binnen de eurozone en afnemende animo voor structurele hervormingen. Daar staat tegenover dat al deze factoren al langere tijd aanwezig zijn en Europa is doorgekacheld. Het is lang niet allemaal kommer en kwel. Europa zal de komende maanden tot kwartalen niet volledig wegzakken, maar veel positieve ontwikkelingen zijn er niet een, twee, drie.
Vanuit Europees perspectief valt daarom weinig opwaartse druk op EUR/USD te verwachten. Dat betekent niet dat de dollar veel sterker wordt ten opzichte van de euro, want de Amerikaanse economie vertoont haperingen, de politiek daar zal meer verlammingsverschijnselen vertonen nu Democraten het voor het zeggen hebben in het Huis en de Fed wordt voorzichtiger met verkrappen. Zijwaartse bewegingen binnen de range 1,11-1,20 lijken daarom het meest waarschijnlijk voor de komende tijd.
Wat betreft EUR/GBP, kan deze nog wat oplopen als de markten nog worstelen met alle onzekerheid rondom Brexit. Als de overtuiging langzaam postvat dat het VK nog lange tijd op min of meer dezelfde voet verder gaat met de EU, kan EUR/GBP weer verzwakken.
Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ICC Consultants en ECR Research