Er gaan weer stemmen op om de 195 miljard euro aan Russische tegoeden die bij de Brusselse effectenbewaarder Euroclear geparkeerd staan, over te pompen naar een Europees beleggingsvehikel. Maar in het Belgische kamp leeft de vrees dat de doos van Pandora dan opengaat.
Bij Euroclear staat 195 miljard euro (stand eind maart 2025) aan Russische activa geïmmobiliseerd, een gevolg van de internationale sancties tegen Rusland na de invasie van Oekraïne in februari 2022. Het gaat vooral om obligaties en andere beleggingen van de Russische centrale bank. De Russische tegoeden leverden in het eerste kwartaal 1,47 miljard euro aan rente-inkomsten op. Omdat er steeds meer papier op vervaldag komt, neemt het aandeel van cash stelselmatig toe.
Confiscatie
Volgens het nieuwsmedium Politico circuleerde de voorbije weken binnen de EU-instellingen het plan om de Russische activa over te hevelen naar een nieuw beleggingsfonds. Dat zou meer rendement uit de bevroren tegoeden kunnen halen door ze in riskantere beleggingen te plaatsen, is de redenering.
Het is niet de eerste keer dat dit scenario opduikt. Al vaak werd het idee geopperd om de Russische fondsen simpelweg te confisqueren en voor pro-Oekraïne doeleinden te gebruiken, maar dat vinden de grote EU-landen en ook België een brug te ver. Vanuit Britse hoek kwam in maart een variant: de Russische activa in een SPV (special purpose vehicle) onderbrengen, wat als een tussenstap naar een mogelijke inbeslagname gebruikt kan worden.
Het SPV-scenario lijkt momenteel weer opgang te maken, maar dan zonder de potentiële inbeslagname eraan gekoppeld. Het doet evenwel nog steeds tal van vragen rijzen, zeggen kenners van het dossier. Wie wordt dan bijvoorbeeld de assetmanager die gaat beslissen waarin geïnvesteerd wordt? Wat zullen zijn rendementsdoelen zijn? Wat als de rendementen door een slechte beurs negatief uitvallen? En bij een vredesakkoord: hoe organiseer je de onmiddellijke terugkeer van de fondsen naar de Russische centrale bank en de andere betrokken Russische partijen?
Kip met de gouden eieren
De Belgische regering vindt dat er niet gemorreld moet worden aan de huidige structuur. Die werd in 2022 multilateraal beslist en in mei 2024 bijgestuurd. De Europese Commissie legde toen Euroclear op om sommige winsten uit herbeleggingen door te storten naar de EU, die de opbrengst dan kon gebruiken voor steun aan Oekraïne. Euroclear stortte in totaal 3,5 miljard euro in het EU-fonds voor Oekraïne. De regering-Zelensky dringt erop aan dat de volledige 195 miljard euro in dat fonds gestort wordt.
Maar dat ziet premier Bart De Wever (N-VA) niet zitten. ‘Ik ben er voorstander van de situatie te houden zoals die vandaag is. We hebben de kip met de gouden eieren. Ik stel voor die bij te houden’, verklaarde hij op 11 juni in het parlement. ‘Als we de kip moeten opdienen, dan op het einde van het diner. Dus wanneer er een vredesakkoord is en en wanneer we een multilaterale beslissing hebben, gesteund door de hele wereld én aanvaard door Rusland.
Als we de kip moeten opdienen, dan op het einde van het diner. Dus bij een vredesakkoord, aanvaard door Rusland
Bart De Wever, premier België
Of het nu om een confiscatie gaat of een door de politiek opgelegde overdracht naar een SPV, beide scenario’s kunnen de reputatie van Euroclear als neutrale internationale dienstverlener zware schade toebrengen, waarschuwen experts. China zou dan bijvoorbeeld kunnen breken met Euroclear en zijn - reeds bestaande - plannen kunnen versnellen om een eigen internationale effectenbewaarder uit te bouwen.
Het complete rampscenario voor Euroclear zou zijn dat de activa overgedragen worden naar een SPV, maar de juridische aansprakelijkheid wel bij het Brusselse bedrijf blijft hangen, waardoor het nog jarenlang door allerhande claims en internationale rechtzaken achtervolgd kan worden. ‘Wat men politiek ook zou beslissen, het juridische kader is heel belangrijk. Dat kunnen we niet genoeg beklemtonen’, zegt Euroclear.
Lehman-moment
Zowel Euroclear-topvrouw Valérie Urbain als premier De Wever waarschuwt zelfs voor een systeemrisico voor de hele eurozone bij een onteigening.
‘Hoe gaan landen die hun reserves hebben in Europa, en in het bijzonder in België, reageren als de politiek op een bepaald moment zegt: “Die zijn niet meer van jullie, we pakken ze af omdat jullie betrokken zijn in een conflict”? Die landen zullen zeggen: “Als het zo zit, dan trekken wij ons geld terug.” Dat vormt een systemisch risico voor de euro, en de juridische risico’s voor ons land zijn gigantisch’, zo verklaarde De Wever in het parlement, erop wijzend dat de Britten daar als niet-euroland minder rekening mee houden.
Financieel expert Jan Longeval sprak op de Portfolio Day in Brussel van ‘een potentieel Lehman-moment’ voor de obligatiemarkten, mochten de Russische tegoeden geconfisqueerd worden.
De denktank International Crisis Group wijst erop dat de geïmmobiliseerde Russische activa een belangrijke Europese troef zijn om in eventuele vredesgesprekken betrokken te worden. ‘Samenwerking met de Europeanen zal misschien niet iedereen in de Trump-regering bevallen, maar als het doel vrede in Oekraïne is, dan geeft de financiële realiteit aan dat er geen alternatief is’, schrijft de Crisis Group in een analyse.
Die Europese troefkaart zou wegvallen als het Russische geld volledig aan Oekraïne gegeven wordt, argumenteren de voorstanders van de status-quo. Al zeggen sommige geopolitieke strategen dat de Russische president Poetin de 195 miljard euro waarschijnlijk al helemaal afgeschreven heeft en er niet meer op rekent.
31 juli
Over een maand doemt een belangrijke deadline op. Op 31 juli moeten de Europese staats- en regeringsleiders beslissen over de halfjaarlijkse verlenging van de sancties tegen Rusland en dat moet in principe unaniem gebeuren. Dat betekent dat ook de twee EU-lidstaten die momenteel het dichtst bij het Kremlin aanleunen, Hongarije en Slowakije, moeten instemmen.
Voor de voorstanders van het SPV-scenario is de halfjaarlijkse onzekerheid rond die verlenging een argument om haast te maken met een transfer van de Russische tegoeden bij Euroclear, om te vermijden dat ze plots vrijkomen. Al is de verwachting wel dat de unanimiteit - hetzij via compensaties aan de tegenstribbelende landen, hetzij via diplomatieke spitstechnologie - toch bekomen wordt, zoals in het recente verleden.
Euroclear en de Belgische staatskas
Euroclear en België zijn innig met elkaar verbonden. De staat is met een belang van bijna 13 procent een van de strategische aandeelhouders van de effectenreus, net als (onrechtstreeks) de Franse staat. De Russische tegoeden zijn ook van rechtstreeks belang voor de Belgische staatskas, omdat Euroclear vennootschapsbelasting betaalt op de winst die ermee gegenereerd wordt. In het eerste kwartaal ging het om een winst van 495 miljoen euro, waarop 360 miljoen euro belasting verschuldigd was. Het overgrote deel van die “uitzonderlijke” belastinginkomsten gebruikt België voor bilaterale steun aan Oekraïne.