Met het einde van 2020 komt ook het einde van de eerste fase in het Chinese sociale kredietsysteem. Sinds de publicatie van de plannen voor de constructie hiervan in 2014, is het SKS het uithangbord geworden van de toenemende autocratische aanpak van Xi Jinping, of zelfs “Orwelliaanse” doeleinden waartoe digitale technologie kan worden aangewend.
Maar: de realiteit is echter meer prozaïsch, stelt Rogier Creemers, assistent professor Moderne Chinese Studies aan de Universiteit van Leiden, in onderstaande analyse.
Het Chinese leiderschap begint nu aan de tweede, consoliderende fase in de ontwikkeling van het SKS. Het is daarom de moeite waard een blik te werpen op hoe de autoriteiten de resultaten van deze eerste periode inschatten, waar zij succes en tekortkomingen zien, en in welke richting het SKS zal worden gestuurd in de toekomst.
Ingegeven door nieuwe markteconomie
Het idee van sociaal krediet ontstond omtrent het jaar 2000, als antwoord op een aantal risico’s. Eerst en vooral werd de nieuwe markteconomie geplaagd door allerlei inbreuken, die een relatief zwakke staat niet kon afschrikken. Dit resulteerde in een diep gebrek aan vertrouwen tussen economische actoren. Sociaal krediet zou hiervoor een remedie bieden door middel van de integratie van overheidsinformatie, en de invoering van zwaardere straffen voor oneerlijk en onwettelijk gedrag. Met andere woorden, de bedoeling was dat het SKS een versterker zou worden voor de afdwinging van bestaande wet- en regelgeving.
Later werd informatie ook gezien als nuttig in de opbouw van financiële dienstverlening gericht op individuen. De Chinese bevolking gebruikte op dat ogenblik slechts weinig bancaire diensten, en gebruikten contanten voor de meeste transacties. Zonder eerdere financiële informatie, vereiste de opbouw van een kredietindustrie andere data om kredietwaardigheid in te schatten. Ten laatste introduceerde het Plan uit 2014 op krediet gebaseerde mechanismen voor intern toezicht binnen de overheid.
Lokale overheden aan het stuur
Het zou echter meer dan een decennium duren voor de centrale overheid dit plan publiceerde. Zoals zo vaak in het Chinese bestuur, waren lokale overheden de eerste om actie te ondernemen. Als gevolg hiervan ontstond er een grote variëteit aan lokale sociale kredietsystemen. Sommigen gebruikte kwantitatieve score-methoden, anderen niet. De meesten ervan gebruikten uitsluitend reeds bestaande overheidsinformatie, maar in sommige gevallen probeerden lokale ambtenaren het SKS te gebruiken om legaal maar ongewenst gedrag af te straffen.
Eén burgemeester trachtte frequent jobhoppen te bestraffen, bijvoorbeeld. Op het centrale niveau, na 2014, bestond het SKS vooral uit zwarte lijsten. Individuen of bedrijven die schuldig warden bevonden aan bepaalde inbreuken, met vastgestelde verzwarende omstandigheden, zouden geconfronteerd worden met extra strafmaatregelen.
Reputatie-component
De meest bekende zwarte lijst bestraft het niet-naleven van gerechtelijke beslissingen, en houdt onder andere een verbod op vliegreizen en luxe aankopen in, en ontzegt toegang tot bepaalde senior posities in bedrijven. Het SKS heeft ook een reputatie-component. Een groot deel van de informatie in het system is publiek toegankelijk.
Dit maak het mogelijk om vooraf in te schatten of het een goed idee is in zee te gaan met mogelijke werkgevers of werknemers, zakenpartners of leners. In sommige steden werkten overheden zelfs samen met telecom-operatoren: als je gebeld werd door iemand op een zwarte lijst, kreeg je daar bericht van.
Van belang voor kredietindustrie
Aan de financiële kant, verleende de Chinese Volksbank een tijdelijke licentie aan acht private bedrijven om te experimenteren met kredietscores om de Chinese kredietindustrie verder te ontwikkelen. Het grote online platform Alibaba ontwikkelde Sesame Credit, en kwantitatief scoremechanisme dat elementen van een loyaliteitsprogramma integreerde met het soort van scoresysteem voor gebruikers aanwezig op vele websites, zoals eBay en Marktplaats.
Door het gebruik van big data en algoritmes was Sesame Credit verreweg meer gesofisticeerd dan de relatief grove overheidssystemen, die geen gebruik maken van data uit de private sector of kunstmatige intelligentie. Sesame Credit werd door journalisten echter vaak verward met het overheidssysteem, waardoor de perceptie ontstond dat het model van Alibaba een pilotproject zou zijn voor ambtelijke ambities.
Aantal zwarte lijsten beperkt
Een beleidsdocument uit december 2020 spreekt dit tegen. Dit document somt de lessen op die Beijing heeft afgeleid uit de eerste fase van het SKS, en legt vast hoe het systeem zal worden geconsolideerd. In eerste instantie wordt het aantal zwarte lijsten beperkt. Na kritiek dat het SKS uit de hand liep, is de centrale overheid nu duidelijke regels aan het stellen voor de instelling van nieuwe zwarte lijsten, en heeft bevolen dat bestaande lijsten dienen te worden herzien. Zwarte lijsten mogen enkel worden gebaseerd op centrale wet- en regelgeving, alle anderen zullen worden afgeschaft.
Ten tweede wordt er nu meer aandacht besteed aan het juist informeren van mensen die op een zwarte lijst belanden, mogelijkheden tot beroep en het herstellen van krediet. In een aantal prominente vroege gevallen waren individuen of bedrijven niet afdoende geïnformeerd over het feit dat ze op een zwarte lijst stonden, of was het vaak niet duidelijk hoe je er weer af kwam. Hier komt nu een remedie tegen, met nieuw beleid dat kredietherstel aanmoedigt.
Ten derde, komen er nu sterkere beschermingen voor de informatie die binnen het system wordt gebruikt, met een kerncatalogus op het nationale niveau. Lokale overheden kunnen nog steeds supplementaire catalogi opstellen, maar deze zijn gebonden aan strakkere regels. Daarnaast vereist de centrale overheid effectievere bescherming van persoonlijke en bedrijfsgegevens, met sterkere grenzen aan welke data openbaar kunnen worden gemaakt.
Kredietscores niet toegestaan door financials
In de financiële sector heeft geen enkele van de acht voornoemde bedrijven uiteindelijk een permanente licentie gekregen om kredietscores uit te reiken. In de plaats daarvan stichtte de Volksbank een nieuw kredietscorebedrijf, Baihang Credit, waarin al de acht bedrijven aandeelhouder zijn. Op deze manier worden belangenconflicten vermeden, alsook vermeende tekortkomingen in alle acht systemen.
Desalniettemin blijft het zo dat grote bedrijven zoals Tencent en Alibaba niet toeschietelijk zijn geweest om hun data te overhandigen aan dit bedrijf. Recente ontwikkelingen waarbij deze bedrijven het doelwit zijn geworden van sterkere competitieregelgeving kunnen deels worden gezien als een poging om hun datamonopolie in de financiële sector te doorbreken.
Het SKS is nooit een compleet geïntegreerd en gecentraliseerd systeem geweest. In de plaats daarvan kan het beter worden gezien als een ecosysteem met honderden afzonderlijke elementen, die het centrale idee delen dat het gedrag van individuen en bedrijven beloond of bestraft dienen te worden op basis van eerlijkheid en betrouwbaarheid, en dat informatie hierin kan helpen. In de nabije toekomst betekent de consolidatie van het systeem dat er meer centralisatie zal optreden, met striktere beperkingen op wat individuele overheidsinstanties en lokale overheden kunnen doen.
Er komt ook een specifieke wet voor het SKS aan, die deze trends zal vastleggen. Het SKS kan wel een mogelijk nuttige rol spelen in het tot stand komen van meer transparantie met betrekking tot bedrijfsgedrag in China, hetgeen de overheid nog steeds aanmoedigt.
Hoe Orwelliaans is SKS eigenlijk?
Hoe Orwelliaans is het SKS dan eigenlijk? Aan de ene kant is het duidelijk dat het SKS past binnen de agenda van het huidige leiderschap die meer en strengere centrale controle over individuele en bedrijfsactiviteiten tot stand poogt te brengen. Aan de andere kant suggereren ontwikkelingen in de laatste jaren dat het leiderschap bewuster is geworden van zorgen die leven in de bevolking over hoe het systeem functioneert. Ook is er een onvermijdelijke wet voor overheids-informatiesystemen: hoe meer van een systeem verwacht, hoe slechter dat systeem elke specifieke taak kan vervullen.
Het SKS zal dus wellicht beperkt blijven tot een versterker voor wet- en regelgeving, en zal geen eigen beslissende bevoegdheid krijgen. Er zijn veel zorgen die men kan hebben over hoe China technologie en data gebruikt in sociaal en economisch management, en vooral in surveillance. Het SKS is daar niet de meest belangrijke in.
GaveKal is één van de researchpartners van Fondsnieuws en publiceert een bijdrage op iedere eerste donderdag van de maand. Dat zal overwegend over de opkomst van China gaan.
Deze bijdrage over het sociaal kredietsysteem van China is op uitnodiging van GaveKal geschreven door Rogier Creemers, assistent professor Moderne Chinese Studies aan de Universiteit van Leiden.
GaveKal is een financiële dienstverlener, gevestigd in Hong Kong en opgericht in 2001. Het bedrijf richt zich op financieel onderzoek voor institutionele klanten, het beheer van vermogen en software-diensten aan beleggingsprofessionals.