Op dit moment heeft zich in de wereld meer dan 57.000.000.000.000 dolar aan schulden opgehoopt – 57.000 miljard dollar, om het u makkelijker te maken. Maar nog altijd een schuld die nauwelijks te bevatten is en zijn oorsprong vindt in de jaren dertig van de vorige eeuw.
‘Toen werd op de zwakke economische ontwikkeling gerea- geerd met een beleid waarin rijkdom werd herverdeeld. Daar was op zich – op dat moment – niets op tegen, maar een veel te lange periode hebben overheden beloften gedaan die ze eigenlijk niet waar konden maken’, zegt Pippa Malmgren.
Zij is voormalig strateeg van UBS, oud-adviseur van president George Bush en een uitgesproken expert op het terrein van geopolitieke ontwikkeling.
Malmgren stelt in haar recente boek Signals dat de schuldencrisis van dit moment de bron is van wereldwijde geopolitieke spanningen. ‘China en Rusland, maar ook veel andere opkomende landen, verwijten de Verenigde Staten de crisis van 2008, maar ook het antwoord dat zij daarop hebben geformuleerd. Het Amerikaanse beleid van kwantitatieve verruiming is in deze landen gepaard gegaan met kapitaalinstroom en vervolgens -uitstroom, met voedselrellen en met sterk gedaalde grondstoffenprijzen.’
Spanningen zijn volgens Malmgren ook aangewakkerd door de angst van schuldeisers als China dat de VS op hun overheidspapier willen afschrijven en dat de Federal Reserve en de ECB met hun opkoopprogramma de inflatie willen aanwakkeren om deflatierisico’s te bestrijden.
‘De monetaire autoriteiten denken dat zij de stijging van inflatie kunnen beteugelen, maar regeringen in opkomende markten geloven daar niet in, en ik eerlijk gezegd ook niet. Inflatie, zo laat de geschiedenis zien, raakt namelijk heel snel in een ongecontroleerde modus’, zegt Malmgren. Zij wijst er bovendien op dat een inflatiestijging van 0 naar 2 of 3 procent een ‘dramatische impact’ heeft op pensioenfondsen en gezinnen.
De schuldexplosie blaast volgens Malmgren het ‘sociale contract’ tussen overheden en burgers op. ‘De afruil die al decennia bestaat is dat overheden belasting heffen, in ruil waarvoor burgers toelagen en bepaalde diensten krijgen. Maar overheden schrappen nu toelagen en verhogen belastingen. Dat leidt tot spanningen en vragen naar de legitimiteit van regeringen en maakt mensen kwetsbaar voor de verlokkingen van extreme politieke partijen.
Malmgren ziet een gevaarlijke geopolitieke cocktail van oplopende interne en externe spanningen. Grootmachten als de VS, China en Rusland benoemen een buiten- landse vijand om de onvrede in eigen land te kanaliseren. Tegelijkertijd anticipeert men op een ongewisse, mogelijk sterk inflatoire toekomst. Zo eist China de Zuid- Chinese Zee op, waar zich omvangrijke olievoorraden bevinden en lonkt Rusland naar de Oekraïne, de graanschuur van Europa.
De expert stelt dat veel mensen in de beleggingsindustrie niet goed weten hoe ze met geopolitieke uitdagingen moeten omgaan. ‘Dat komt doordat velen van hen na 1980 zijn geboren en helemaal geen ervaring hebben met geopolitieke spanningen, zoals die van de Koude Oorlog.’
Peace dividend
Malmgren voegt eraan toe dat het zogenoemde ‘peace dividend’ (sinds 1989) er mede toe heeft geleid dat mathematisch beleggen wereldwijd een grote vlucht heeft genomen. ‘Maar in een wereld van sterke geopolitieke spanningen kun je daar eigenlijk weinig mee. Dat dwingt je met veel meer parameters rekening te houden, vooral ook met wat je niet kan kwantificeren.’
Zij maakt dat duidelijk aan de hand van Oost-Europa, dat lang voor West-Europese bedrijven een aantrekkelijke regio was vanwege de lage(re) arbeids- en productiekosten en de groeiende consumentenmarkt. Maar vanwege de nabijheid van een agressiever Rusland is er sprake van een reëel investeerders- en beleggersrisico.
‘Neem bijvoorbeeld Hongarije, dat weliswaar lid is van de Europese Unie, maar waar de rechtse regering heeft aangegeven deelname aan de euro uit te stellen en de banden met Rusland te willen aanhalen. Die nieuwe risico’s zal je als belegger moeten meewegen.’
Oude waarheden op losse schroeven
Er zijn drie geopolitieke ontwikkelingen die volgens Malmgren bovenaan de agenda van iedere belegger moeten staan. Dat zijn de opkomst van extremistische politieke partijen, zoals in Griekenland, Spanje, Frankrijk en Duitsland, die de pluralistische liberale (markt)democratie ter discussie stellen; de oplopende spanningen tussen de VS en Rusland enerzijds en de VS en China anderzijds; en de groeiende vijandigheid tussen Rusland en de Navo, waarbij weer met kernwapens wordt gedreigd (zoals Rusland recentelijk tegenover Denemarken deed).
Het adagium ‘Een aanval op de één is een aanval op allen’, waar de lidstaten zestig jaar naar hebben geleefd, spreekt volgens Malmgren niet meer vanzelf. ‘Ieder land heeft nationale belangen. We gaan ervan uit dat die allemaal verbonden en hetzelfde zijn, maar dat is in een tijd van oplopende interne en externe spanningen en van zwaar verschuldigde overheden maar zeer de vraag.’
Dit artikel is gepubliceerd in het Fondsnieuws Magazine van april.