Met verkiezingen voor het Europees Parlement en in de Verenigde Staten voor de president is immigratie een hot item. Nuances zijn soms ver te zoeken, net als inzicht in het belang van immigranten voor de economie. Tijd om enkele economische gevolgen van een inperking van immigratie op een rij te zetten.
Immigratie helpt arbeidsmarkt en economische groei
De groei van de economie in de Verenigde Staten wordt mede gestimuleerd door de beroepsbevolking, waaronder de nodige immigranten. Volgens het US Congressional Budget Office kende het land in 2023 een netto immigratie van 3,3 miljoen mensen. Dat was deels het gevolg van het immigratievriendelijke beleid van president Biden.
De Amerikaanse economie groeide in het laatste kwartaal van vorig jaar met 3,4 procent, waarvan immigranten bijna 20 procent voor hun rekening namen. De bijdrage van immigranten aan de Amerikaanse economie is dus zeker niet te verwaarlozen.
De OESO onderzocht in haar laatste rapport Economic Outlook (volume 2024, issue 1) de impact van migratiestromen op de economische groei, op basis van data uit onder andere de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada. Hieruit blijkt duidelijk dat migratie een positieve impact heeft op de productiviteit en overdracht van kennis in een land (het zijn dikwijls hooggeschoolden die een politiek en economisch instabiel land ontvluchten), het vult banen die lager geschoolde Amerikanen niet langer willen doen en het helpt mee om de loonkost te drukken in periodes van schaarste op de arbeidsmarkt.
Banen worden dan immers gemakkelijker ingevuld met migranten waardoor de looneisen matigen en de centrale bank zich minder zorgen hoeft te maken over een overdreven loongroei en -inflatie (als bedrijven de gestegen loonkosten doorberekenen in hun prijzen). Zo zouden immigranten zonder papieren in New York 10 procent van de arbeidsbevolking in de bouw, horeca en ziekenhuizen uitmaken (bron: Regional Economic Development Council).
Hoewel het belang van immigranten voor de Amerikaanse economie niet te ontkennen is, steken nu opnieuw populistische geluiden van presidentskandidaat Trump de kop op. Begin 2020 en in antwoord op de coronapandemie sloot de Trump-regering de grenzen met Mexico en Canada. Een terugval van de immigratie met bijna 50 procent was het resultaat.
Met president Biden keerde de trend, maar desondanks zit de VS nog steeds met een terugval van 2 miljoen immigranten op trendbasis sedert 2010. Volgens de CPS (Current Population Survey) zou de helft een diploma hebben, wat duidt op een aanzienlijk verlies aan geschoolde arbeiders.
Als Trump opnieuw president wordt voor de komende vier jaar, dan belooft dat weinig goeds voor de huidige groeicijfers van de Amerikaanse economie. Tenzij zijn retoriek rond immigratie enkel zijn herverkiezing beoogt.
Immigratie houdt krimpende arbeidsbevolking op peil
Na de coronapandemie stagneerde de bevolking in Duitsland in 2020 en 2021 op 83,2 miljoen, en groeide gelukkig opnieuw aan tot 84,7 miljoen vandaag. Maar driekwart hiervan (1,1 miljoen mensen) was immigrant, voornamelijk uit Oekraïne.
Vorig jaar werden in Duitsland 693.000 baby’s geboren. Dat was een daling van 6,2 procent ten opzichte van 2022. Als de dalende geboortetrend zich verder doorzet, dan heeft dat een negatieve impact op de arbeidsbevolking en de economische groei. Zeker in het licht van de pensionering van de babyboomgeneratie.
De demografische ontwikkeling in Duitsland zien we ook in Europa. Het aantal ingezetenen van de Europese Unie ouder dan 65 jaar groeit tegen 2040 in totaal met 25 miljoen mensen (zelfs met de huidige immigratietrends inbegrepen). Terwijl het aantal mensen in de leeftijd van 15 tot 64 jaar wordt verwacht te dalen met 20 miljoen.
Waar vroeger een beroep kon worden gedaan op Oost-Europese immigranten, denk aan de vele Poolse arbeiders in de fruitteelt of bouw, zien we de laatste jaren een forse vermindering van deze aantallen. Het is logisch: de loonkloof tussen de oude (bijvoorbeeld België of Nederland) en de nieuwe lidstaten (Polen en Litouwen traden in 2004 toe tot de EU, Roemenië in 2007) daalde fors en zal de komende jaren verder verkleinen. Het aansnijden van nieuwe groepen immigranten is dus noodzakelijk.
Politieke dilemma’s en uitdagingen
Dalende geboortecijfers, een verouderende bevolking en een dalende arbeidsbevolking worden de grootste uitdagingen voor de politici in Europa. Al deze factoren drukken op de overheidsfinanciën, zowel op de inkomsten - als uitgavenkant. Beide staan vandaag reeds onder druk: elf landen uit de Europese Unie zitten in het vizier van de Europese Commissie voor overdreven uitgaven. Er zijn minder mensen die belastingen betalen (uit hun arbeidsinkomen) en dit juist op een moment dat de EDP (excessive deficit procedure) van de EU in de steigers staat. Daarbij wordt EU-landen gevraagd de overdreven tekorten op hun begroting en in de staatsfinanciën af te bouwen.
Dat zijn weinig rooskleurige vooruitzichten voor de bevolking: hogere belastingen voor de werkende bevolking (om bijvoorbeeld hun pensioen te betalen). Maar ook de gepensioneerden zullen de gevolgen ondervinden: hogere inflatie eet hun gespaarde kapitaal gedeeltelijk op en de vergrijzing zet enorme druk op de sociale voorzieningen (denk aan verplegende thuiszorg of zorg in de ziekenhuizen).
Economische groei is dus meer dan ooit noodzakelijk en immigratie is hierbij cruciaal. Europa is snel aan het verouderen en wanneer minder werkwillige immigranten worden toegelaten dan wordt de arbeidspool kleiner. Dat zet druk op de loonkosten en inflatie: het tekort aan en de vraag naar mensen die kunnen werken laat de lonen stijgen, en hogere lonen leiden tot hogere prijzen als bedrijven de gestegen arbeidskosten doorberekenen.
Politici staan voor zware dilemma’s. Meegaan in populisme en de anti-immigratiestemming, terwijl ze goed weten dat er een demografisch deficit op ons afkomt? Of de bevolking wijzen op de mogelijk negatieve gevolgen voor de koopkracht van spaargeld, de kwaliteit van het onderwijs en het gezondheidssysteem en de penibele overheidsfinanciën als immigratie de arbeidsbevolking en de economische groei niet op peil houdt.
Uiteraard kunnen de deuren niet wagenwijd worden opengezet. Een verstandige immigratiepolitiek is noodzakelijk met inburgering door snel aanleren van de taal, welke mate van vereiste integratie, welke aanwezige skills, enzovoorts. Dit hoeven Europese politici niet (her)uitvinden. Landen zoals Canada en Australië gaan ons hierin voor. Er is dus werk aan de winkel met bovenal een objectieve communicatie naar de bevolking over immigratie.
Jan Vergote is onafhankelijk financieel consultant en analist.