Dat de vergrijzing in Europa de economie zal raken, staat vast. Volgens sommigen kunnen migranten soelaas bieden. Anderen zijn sceptisch: ‘De enige oplossing is langer doorwerken.’
Miljardair en investeerder George Soros betoogde onlangs in een opiniestuk voor Foreign Policy dat het steeds grijzer wordende Europa economische vluchtelingen moet verwelkomen.
De voordelen van migratie zijn volgens hem groter dan de kosten van integratie. Soros staat daarin niet alleen. Ook UBS-chairman Axel Weber pleitte recent voor een Europees migratiebeleid met het oog op de vergrijzing. Werken met economische quota, is dat dé oplossing voor een vergrijzend Europa dat tegelijkertijd worstelt met de opvang van vluchtelingen?
Niet volgens Lukas Daalder, chief investment officer voor Robeco Investment Solutions. ‘Soros heeft het over economische vluchtelingen. Dan kies je wie er binnenkomt: hoger opgeleiden en mensen waaraan een tekort is.
Dat is gewoon cherrypicking: een werkwijze die effectiever tot groei zal leiden, maar niet humanitair de meest vriendelijke is. We hebben een iets ander probleem dan het luxeprobleem dat Soros ons nu voorspiegelt.’
Geen wondermiddel
Ook Lans Bovenberg, hoogleraar economie aan de Universiteit van Tilburg, is sceptisch over migratie als manier om de vergrijzing op te vangen. ‘De enige oplossing voor de vergrijzing is langer doorwerken. Migratie kan een kleine bijdrage leveren, maar het is zeker geen wondermiddel.’ Een puur economische selectie zou weliswaar kunnen helpen, maar dan alleen bij het oplossen van specifieke knelpunten op de arbeidsmarkt, zoals in de zorg of techniek.
Een voorbeeld. Om het effect van de vergrijzing in Nederland op de overheidsfinanciën en de arbeidsmarkt te compenseren, hebben we volgens Bovenberg tussen de 200.000 en 300.000 migranten per jaar nodig.
‘Onhaalbaar. Denk alleen al aan huisvesting. Zelfs als je deze hoeveelheden migranten zou toelaten, heb je later weer een probleem, want ook zij worden oud en zullen dan drukken op de overheidsfinanciën.’ Ter vergelijking: hetzelfde compensatie-effect bereik je door de pensioenleeftijd met één jaar te verhogen.
Iedereen is het erover eens dat de economische groei in Europa zal afnemen door de vergrijzing. Maar hoe groot de impact zal zijn, daarover verschillen de meningen. Behalve de hoeveelheid mensen die werken, is ook van belang hoe productief zij zijn. Het effect van de productiviteitsgroei op de economische groei is 1,5 tot 2 procent, rekent Daalder van Robeco voor.
Hoe die productiviteit zich zal ontwikkelen, is onduidelijk. Daalder: ‘De techno-optimisten zeggen: het valt mee, robots zullen de arbeidsproductiviteit verhogen. Daartegenover staat een studie van het IMF, die tot de conclusie komt dat de arbeidsproductiviteit óók geraakt wordt door het vergrijzingsprobleem.’
Allang ingeprijsd
Lagere economische groei leidt theoretisch gezien tot lagere winsten van bedrijven en dus dalende aandelenkoersen. Worden aandelen dus ook onaantrekkelijker? Niet automatisch, aldus de chief investment officer.
‘De vraag is: wat is al ingeprijsd en wat niet? Vergeleken met Amerikaanse aandelen zijn Europese aandelen goedkoop. Misschien is de vergrijzing in Europa allang verdisconteerd. De vergrijzing heeft overigens ook nú al impact op de lage kapitaalmarktrente en de financiële markten, omdat we sparen voor ons pensioen.’ Daartegenover staat dat mensen zodra ze met pensioen gaan die spaarpot weer leegtrekken. ‘Dan gaat er meer geconsumeerd dan gespaard worden. Dat heeft een inflatoir effect.’
Dat migratie geen simpel medicijn voor vergrijzing is, blijkt uit de weerbarstige praktijk in Duitsland, samen met Italië en Spanje koploper 65-plussers in Europa. De Duitse politiek en het bedrijfsleven verwachtten het afgelopen jaar veel van de arbeidspotentie van vluchtelingen.
Uit cijfers van het Bundesagentur für Arbeit blijkt echter dat migranten maar moeilijk aan de bak komen. Slechts 30.000 van hen vonden sinds het voorjaar van 2015 een baan of opleidingsplek, terwijl 130.000 vluchtelingen geregistreerd staan als werkzoekende.
Bovenberg staat er niet van te kijken. ‘Deze mensen spreken de taal niet, ze zijn vaak getraumatiseerd en hun kwalificaties en vaardigheden moeten worden aangescherpt. Werken in een ziekenhuis in Syrië is echt iets anders dan werken in een ziekenhuis in Duitsland.’
Dat wil niet zeggen dat je niet in deze mensen moet investeren, aldus de hoogleraar. ‘Economisch gezien is het zeker zinvol. Zeker met de lage rente. Daardoor kunnen investeringen op termijn toch nog best een goed rendement opleveren.’ Maar ook uit moreel en politiek oogpunt moeten deze migranten een kans krijgen op de arbeidsmarkt, vindt Bovenberg. ‘We willen namelijk ook niet dat ze radicaliseren. Mensen die terroristische activiteiten ontplooien hebben meestal geen goede arbeidsmarktpositie.’
Een ander mogelijk gouden randje dat zit aan het bijscholen van vluchtelingen, is dat het overheden stimuleert om volwasseneneducatie beter op poten te zetten.
Bovenberg: ‘In Europa zorgen we vrij slecht voor onze oudere werknemers. Ze worden snel bij het grofvuil gezet en gaan dan met pensioen, terwijl ze eigenlijk weer iets anders zouden moeten gaan doen. Daarvoor is bijscholing nodig. Ik hoop dat volwasseneneducatie door de vluchtelingenproblematiek een impuls krijgt.’
Dit artikel is gepubliceerd in het Fondsnieuws-magazine: De wereld op een kruispunt dat op 21 september is verschenen.