Stel je je kantoor voor als een fabriek. Een fabriek die beslissingen produceert. Beslissingen over leiderschap. Investeringsbeslissingen. Beslissingen over mensen. Allemaal menselijke beslissingen. Volgens Nobelprijswinnaar voor de Economie Daniel Kahneman, zijn al deze beslissingen bevooroordeeld en onnauwkeurig. ‘Als mensen betere beslissingen zouden nemen, zou de wereld een betere plek zijn.’
Als psycholoog van Princeton University won Daniel Kahneman (foto) in 2002 de Nobelprijs voor de Economische Wetenschappen. Dat was voor zijn baanbrekende werk waarin hij psychologische inzichten toepaste op economische theorie. Hij leerde de wereld dat het menselijk oordeel en de menselijke besluitvorming onder onzekerheid vatbaar zijn voor onnauwkeurigheden. Zijn theorie bevat ook waardevolle lessen voor beleggers.
Professor Kahneman, 88 jaar oud, was recentelijk uitgenodigd om zijn wijsheid te delen op het Amundi World Investment Forum in Parijs. In een exclusief interview met Investment Officer deelde hij tijdens het forum zijn visie op recente internationale ontwikkelingen en besprak hij zijn nieuwe inzichten over de invloed van ‘ruis’ op beslissingen.
‘Enorme teleurstelling’
‘De wereld is zoveel slechter geworden in de laatste zes, zeven jaar’, zei Kahneman, die als Joodse jongetje in Parijs de Tweede Wereldoorlog overleefde. ‘Dingen die wij voor onmogelijk hielden, zijn gebeurd. Weet je, iedereen kan denken aan dezelfde drie je weet wel, president Trump, Brexit en Oekraïne. Al deze dingen leken voorheen buitengewoon onwaarschijnlijk. En nu ze zijn gebeurd, is de wereld echt veranderd. Het is een enorme teleurstelling.’
Kahneman zei dat hij niet gelooft dat de wereld een betere plek zou zijn als iedereen zijn boeken had gelezen, maar hij ziet wel dat een betere kwaliteit in besluitvorming nodig is. ‘Er is veel ruimte voor verbetering in de besluitvorming, zowel publiek als privaat. Als mensen betere beslissingen zouden nemen, zou de wereld een betere plek zijn’, zei hij.
‘Sommige beslissingen, zoals de oorlog in Oekraïne, zijn zo duidelijk fout. Het roept vragen op over de kwaliteit van de besluitvorming en van de instellingen die de besluitvorming ondersteunen. Het baart zorgen over dictaturen, vooral langdurige dictaturen waarin mensen geen goede informatie meer krijgen, en daarom geen goede beslissingen meer kunnen nemen. Dat is echt iets om je zorgen over te maken.’
Inflatie leent zich voor uitbuiting
Gevraagd naar inflatie en de mogelijke invloed daarvan op de dynamiek in de samenleving, merkte Kahneman op dat mensen die periodes van economische neergang hebben meegemaakt toen ze jong waren, angstiger zijn dan mensen die dat niet hebben meegemaakt. ‘Jonge mensen zijn er niet bang genoeg voor’, zei hij.
‘Mensen die inflatie of recessies hebben meegemaakt in hun vormende jaren zijn voor altijd getekend, op dezelfde manier als hun smaak in muziek. Blijkbaar wordt dat bepaald in de jongere jaren en verandert dat niet. Mensen die dat hebben ervaren hebben dus een soort angst die anderen niet hebben.’ De inflatiedynamiek, zei hij, kan gemakkelijk door politici worden uitgebuit.
‘De opkomst van het populisme is duidelijk een factor en het is onverwacht. En in sommige opzichten doet het denken aan wat er in Italië en Duitsland gebeurde, in de jaren ‘20 en begin jaren ‘30. De dynamiek leent zich voor uitbuiting door scrupuleuze politici. En dus ja, ik denk dat er veel reden tot bezorgdheid is’, zei Kahneman.
‘Ruis’ als bron van fouten
Zijn laatste boek dat in mei vorig jaar verscheen, is getiteld Noise, a Flaw in Human Judgement, geschreven samen met Olivier Sibony en Cass Sunstein. Nadat hij eerst bias identificeerde als een fout in de besluitvorming, keek hij nu naar ‘ruis’ als een andere bron van fouten. Zijn theorie over ruis is ook van waarde voor degenen die beslissingen nemen in de financiële dienstverlening, zoals verzekeringsmaatschappijen die risicopremies nauwkeurig willen bepalen.
‘Ruis is een ander soort fout, maar wel een heel belangrijke soort fout. Wij denken aan ruis als meting in het beoordelingsvermogen, als een soort van meetruis. Oordeelsvorming is echt als meting, als het instrument in de menselijke geest. In wezen is het hetzelfde’, zei hij.
‘In de meetkunde is het zo dat als je een lange lijn meet met een heel fijn liniaaltje, en je doet dat herhaaldelijk, je niet elke keer hetzelfde resultaat krijgt, je krijgt variabiliteit. Die variabiliteit is ruis’, legt Kahneman uit.
‘Bias is de gemiddelde fout, of je de lengte nu overdrijft of onderschat. Ruis is gewoonweg de variabiliteit. En het is ook duidelijk dat zelfs als je geen bias hebt, ruis een bron van onnauwkeurigheid is.. Het blijkt dat ruis en bias - vertekening - wiskundig gezien even belangrijk zijn. Mensen zijn zich niet bewust van de hoeveelheid ruis.’
Vijf keer meer onenigheid dan verwacht
Kahneman paste zijn ruis-theorie toe als consultant voor een verzekeringsmaatschappij. Enkele tientallen verzekeraars werd gevraagd een premie te zetten op een enkele zaak. Het management, zei hij, dacht dat er een foutmarge van ongeveer 10 procent zou zijn. Met zijn ‘ruis-theorie’ maakte Kahneman het management duidelijk dat de foutmarge in werkelijkheid aanzienlijk groter was.
‘Het echte antwoord was 50 procent. Er is dus vijf keer zoveel onenigheid als mensen verwachten’, zei hij, eraan toevoegend dat ruis, ‘duidelijk gaat over willekeur in besluitvorming’.
Gevraagd naar zijn les voor beleggingsinstellingen, zei Kahneman dat de variabiliteit in schattingen van analisten leidt tot suboptimale prestaties, iets waar deze bedrijven zich bewust van moeten zijn, met name zij die veel analisten in dienst hebben.
‘Ruis, zoals wij het beschrijven, is eigenlijk interessant voor bedrijven die veel analisten hebben. Analisten, zo blijkt, zijn zeer variabel in hun schattingen. De variabiliteit van analisten zal zeker leiden tot suboptimale prestaties. Dus dat is een probleem voor het bedrijf. Wat wij in het boek deden, was de aandacht vestigen op het feit dat ruis eigenlijk een groot probleem is voor organisaties.’