De teloorgang van de oude wereldmachten is nog steeds bepalend voor de geopolitieke verhoudingen. De aanpassingen die hiermee gepaard gaan, zullen zeker gevoeld worden op de financiële markten.
Dit zegt de Amerikaanse geopolitiek strateeg en auteur van bestsellers over dit onderwerp Robert Kaplan op het evenement Inside ETF’s in Amsterdam. Tijdens zijn presentatie ‘Terror and Your Portfolio’ gaat hij in op de invloed van geopolitieke ontwikkelingen op de beleggingsrendementen.
Post-imperialistisch
De wereld zit nog steeds in een post-imperialistische fase, begint Kaplan te vertellen. ‘En “imperium” bedoel ik niet alleen slecht, superstaten zorgen voor functionerend bestuur en orde.’
Voorbeelden waren de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en het Ottomaanse rijk, die beiden na de Eerste Wereldoorlog uiteenvielen. Na de Tweede Wereldoorlog raakten de andere Europese machten hun koloniën kwijt.
En richting het einde van de eeuw gaf ook de laatste Europese supermacht de geest. Kaplan: ‘Toen ook het Sovjet-imperium instortte, bleef er nog maar een supermacht over: de Verenigde Staten.’
Verdeeld Midden-Oosten
Voor het Midden-Oosten bleven de gevolgen lange tijd onduidelijk. Wrede dictators onderdrukten hun bevolking en hielden een ‘kunstmatige vrede’ in stand, aldus Kaplan.
Europa en de Verenigde Staten kwam dit overigens niet slecht uit. Ze hadden baat bij rust en vrije handel. Het beeld dat Europeanen en Amerikanen van zichzelf hebben als verspreiders van democratische waarden vindt de strateeg nogal lachwekkend.
Maar ook de dictators werden een-voor-een verdreven. In landen met een oude traditie van zelfbestuur kan dit goed gaan. Voorbeelden zijn Tunesië (het voormalige Carthago) en Egypte (het land van de farao’s). Maar in andere landen, zoals Libië, Syrië en Irak, was niets anders om op terug te vallen dan de organisatie van de stam of die van de familie, wijst Kaplan.
Saudi-Arabië is een ander voorbeeld van een ‘kunstmatige staat’, voegt hij toe. Maar voor hoe lang is volgens hem de vraag. Het land wordt nu nog bestuurd door een steeds verder uitdijende clan.
Kaplan waarschuwt: ‘Terwijl de financiële markten het nog redelijk goed zijn blijven doen na de gebeurtenissen in Irak, Syrië, enzovoort. Is dat maar helemaal de vraag wanneer Saudi-Arabië valt.’
Sterk Azië
Iran is ook een land met een bestuurlijke traditie (het oude Perzië). Een ook verder oostwaarts zijn India en China landen met een duidelijke ‘imperialistische identiteit’.
In Azië is het probleem eigenlijk het andere uiterste van dat in het Midden-Oosten. Een aantal Aziatische staten wordt juist steeds sterker en ook dat leidt tot spanningen.
China laat zijn groeiende macht steeds meer over de grens gelden. De expansiedrift van China in de Zuid-Chinese Zee vergelijkt Kaplan met die van de Verenigde Staten in de Caraïben meer dan een eeuw geleden.
Naast bodemschatten, speelt voor China de strategische ligging en toegang tot de Indische Oceaan mee. ‘Ze vergroten de geclaimde eilanden en leggen overal landingsbanen aan. Het is duidelijk agressieve expansie.’
Ondertussen zijn landen als Japan, Vietnam en de Filipijnen bezig hun legers te versterken. ‘Wat zal er gebeuren als een “incident” escaleert’, vraagt de strateeg zich af. ‘Als het komt tot militaire actie dan zullen financiële markten dat zeker merken.’
De interne situatie in China, dat Kaplan vanwege de uiteenlopende etnische identiteiten omschrijft als een ‘gevangenis van landen’, maakt de situatie extra explosief. ‘Als de economie verslechtert, zullen de politieke leiders nationalisme als troef inzetten.’
Rusland is al een stap verder in dit proces, aldus de publicist. De economie ligt op z’n gat en de staat kan lonen en pensioenen niet meer betalen. Een zeer bedreigende situatie voor landen, met name de Baltische staten.
Misverstand Trump
Het publiek van ETF-beleggers vraagt Kaplan nog naar zijn mening over Donald Trump. Hij antwoordt dat de Republikeinse presidentskandidaat er blijk van geeft de moderne geschiedenis en de plaats van de VS daarin niet te kennen.
‘De vrije wereldhandel kan alleen bestaan bij de gratie van de US Navy’, wijst de strateeg op de enorme Amerikaanse vloot (van zo’n 350 oorlogsschepen) die de wereldzeeën bevaart. ‘Zijn praat in de geest van “laat ze het uitzoeken” komt voort uit een misvatting.’
Toch heeft Trump geen geringe kans om in het Witte Huis te komen. Zijn populariteit groeit onder het deel van de Amerikaanse middenklasse dat de laatste jaren niet meeprofiteert en langzaam afglijdt. ‘Hij is de grote underdog.’
Een fijn vooruitzicht voor de financiële markten is dit duidelijk niet.
Anarchistisch Europa
In weerwil van haar imperialistische traditie, is de rol van Europa op het wereldtoneel wel uitgespeeld, gelooft Kaplan. Het idee dat met samenwerking en integratie althans een deel van de vergane invloed van het oude continent kan worden teruggewonnen, raakt steeds verder uit beeld. De mogelijke Brexit is hier een illustratie van.
‘Europa is aan het oplossen’, verzucht de geopolitiek strateeg. Hij ziet een toekomst waarin zelfs landen niet langer de dienst uitmaken, maar ‘stadstaten’ een belangrijker rol gaan spelen. Deze kleinere regionale spelers zullen elkaar beconcurreren in een ‘comparatieve anarchie’, aldus Kaplan.