Hoe penibel is Europa’s economische staat? Hopeloos? Bij de aftrap van het zeventiende Fondsevent van Investment Officer bogen maandag drie specialisten zich over die vraag. ‘Een negatief beeld kan zomaar een self fullfilling prophecy worden.’
Of het ook mogelijk is optimistisch af te sluiten? Historicus, onderzoeker en ex-Kamerlid Arend Jan Boekestijn kent de vraag maar al te goed, zo vertelde hij maandag in ‘t Spant in Bussum. En hij begrijpt hem ook wel, zei hij, want veelal heeft hij niet veel vrolijks te melden in zijn presentaties: Europa is met de VS, China en India verwikkeld in een strijd om de economische en politieke macht, en Europa bakt er niet veel van. De enige manier om te winnen, aldus Boekestijn, is het vergroten en versterken van de Europese gemeenschappelijkheid en laat dat nu juist het tegendeel zijn van waar momenteel een flink aantal Europese regeringen (‘de populistische’) op koerst. Bovendien is een oorlog tussen de VS en China (om Taiwan) ‘onvermijdelijk’.
Ook Jan Latten, voormalig hoofddemograaf van het CBS, is spaarzaam met goed nieuws. ‘Ja, we hebben een babycrisis. Alleen dringt dat nog niet goed door’, antwoordt hij op de eerste vraag van dagvoorzitter Rens de Jong. Lattens analyse van wereldwijde demografische gegevens - met name geboortecijfers - leidt hem tot de conclusie dat Europa het alleen al vanwege die lage geboortecijfers gaat afleggen tegen bijvoorbeeld India. Want ‘demografie is human capital’: ‘Als India straks 1,4 miljard inwoners heeft, tegenover 600 miljoen in Europa, dan wil dat ook zeggen dat daar dan ruim twee keer zoveel getalenteerden worden geboren.’ En kennis is macht, dus alleen al om die reden zal Europa economische - en vervolgens politieke - macht inleveren.
Vrije keuze
Dat Latten er daarmee voor pleit dat Europese overheden hun burgers onder druk gaan zetten om meer kinderen te krijgen, is overigens een misverstand. ‘Onze vrijheid om te kiezen wat we willen is een groot goed en die vrijheid willen we niet verliezen. Mijn punt is dat jonge mensen nu niet altijd die vrijheid ervaren: ze worden belemmerd in hun vrije keuze - wel of geen kinderen - door bijvoorbeeld een tekort aan woningen, een gebrek aan goede opvangmogelijkheden, of door zwangerschapsdiscriminatie. Overheden doen er volgens mij goed aan zich te richten op het wegnemen van deze hindernissen voor het krijgen van kinderen.’
Maar al met al vindt ook Latten het moeilijk optimistisch te zijn over het Europese economische (groei)perspectief. ‘De mensen die niet geboren worden, komen ook niet op de arbeidsmarkt.’
Hoe ziet de toekomst van Europa er dan uit? Het recente rapport van voormalig ECB-president Mario Draghi, over de concurrentiekracht van Europa, vormde de basis voor het betoog van Marieke Blom, hoofdeconoom van ING. Dit rapport is de afgelopen weken over het algemeen van alarmerende commentaren voorzien, maar Blom gaf er een andere draai aan. Bij het merendeel van Draghi’s conclusies vraagt ze zich namelijk af of die wel duiden op “structurele” - lees onveranderlijke - kenmerken van de Europese economie.
IT-sector
‘Natuurlijk is het tijd om ons zorgen te maken over de economische macht van Europa. Zeker nu we zien dat veel Europese politici meer bezig zijn met nationale belangen, dan met Europese belangen’, aldus Blom. Somberen kan echter ook meer somberheid oproepen, en zo een eigen leven gaan leiden. ‘Een negatief beeld kan zomaar een self fullfilling prophecy worden’, aldus Blom.
Dus stelt ze relativerend dat de verschillen in arbeidsproductiviteit met de Verenigde Staten - de kern van Draghi’s rapport - misschien helemaal niet zo dramatisch zijn. ‘Want wat zijn de oorzaken? Het grote verschil zit ‘m in de IT-sector. Haal de Amerikaanse IT-sector uit de statistieken en de verschillen zijn bijna verdwenen.’ Een andere oorzaak is de Europese regelgeving. ‘De tijd en moeite die het kost om te voldoen aan die regelgeving belemmert de productiviteit.’ Maar regels zijn natuurlijk te veranderen en dat geldt bijvoorbeeld ook voor het systeem van bedrijfsfinanciering in Europa. ‘Banken hebben hier de overhand. Maar banken zijn risicomijdend. In de VS heeft venture capital de overhand, kapitaal dat juist de risico’s opzoekt.’
Ook in andere opzichten is Blom niet zo negatief over Europa. Zo waren er “eenmalige tegenvallers”. ‘Corona is voor Europa een veel grotere klap geweest dan voor de VS.’ En wie kijkt naar de inkomensverdeling en hoe die zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld, kan ook concluderen dat het voor lagere inkomens juist veel fijner toeven is in Europa dan in de VS.
‘Geestig’
Zelfs Boekestijn komt dan uiteindelijk nog over de brug met een “optimistische” noot. ‘Terwijl wij somberen over onze rechtsstaat en over onze democratie, zijn Poetin en de Chinese leider Xi in dat opzicht nog steeds doodsbang voor ons. Een bloeiende democratie, die willen ze niet als buurman. Ze willen niet dat hun burgers zien welke voordelen zo’n systeem allemaal biedt. Want dat ondergraaft hun eigen positie. Wij zijn dus niet te spreken over ons systeem, maar zij zijn er bang voor. Is dat niet geestig?’