Zeven grote Russische banken zijn verbannen van het financiële communicatienetwerk Swift en de activa van de Russische centrale bank zijn bevroren. ‘Maar let wel, een verlamming van het Russische betalingsverkeer kan ook de dollar-hegemonie uithollen.’
Dat stelt Steve Hanke, hoogleraar toegepaste economie aan de John Hopkins Universiteit. Om de Russische invasie van Oekraïne een halt toe te roepen wordt het land gefolterd met economische sancties. De Swift-sancties kunnen Rusland weliswaar de pas afsnijden, ‘maar tegelijkertijd dreigt deze maatregel het door de dollar gedomineerde mondiale financiële systeem uit te hollen’, tweette hij deze week.
Sterker nog, het zal leiden tot alternatieve systemen die door China en Rusland worden ontwikkeld’, stelt Hanke. Daarom noemt hij de sancties nadrukkelijk “contraproductief”.
Het Chinese alternatief
Zijn argument rust op de mogelijkheid dat Swift-sancties tegen Rusland het land kunnen wegduwen van transacties in Amerikaanse dollars en in de richting doen gaan van alternatieve betalingssystemen, waaronder dat van China: “the Cross-Border Interbank Payment System” (CIPS).
Volgens Larissa van den Herik, hoogleraar internationaal publiekrecht aan Leiden University, hebben dit soort maatregelen inderdaad impact op de korte termijn, maar op de lange termijn minder. ‘Bovendien ondermijn je op den duur de dominante positie van Swift.’
Frank Pieke, professor Modern China Studies aan Leiden University, stelt dat China die systemen doelbewust heeft opgebouwd om dit soort situaties te kunnen tackelen. ‘Dat plan is al lang geleden geïnitieerd.
De Chinezen zijn op alle terreinen hun eigen systemen aan het bouwen. Dat doen ze mede omdat ze hun soevereiniteit en positie als grootmacht willen waarborgen. Hoe meer druk wij uitoefenen op China, hoe sneller dat zal gaan.’
Toch blijft China vooralsnog financieel afhankelijk van het Westen. Het kleine aandeel van de Chinese renminbi in internationale betalingen - 2 procent (tegen de dollar 40 procent) - betekent dat Cips nog geen concurrentie is voor Swift, een systeem waarvan Cips vooralsnog afhankelijk is.
In januari waren 1.280 financiële instellingen in 103 landen, waaronder grote mondiale banken, actief op Cips. Meer dan 20 Russische banken zijn al aangesloten. Aandeelhouders van CIPS zijn onder andere BNP Paribas, HSBC en DBS Bank.
Peking lijkt huiverig
Nu de Russische economie onder de sancties te lijden heeft, positioneert China zich (wellicht ongewild), tot de economische partner die de pijn kan verzachten.
Maar tegen de achtergrond van het groeiende internationale isolement van de agressor zijn er steeds meer tekenen dat de bereidheid van Peking om zijn strategische partner een reddingslijn toe te werpen grenzen kent. Dat terwijl de vriendschap tussen de twee landen tijdens de Winterspelen in Beijing nog “grenzeloos” werden genoemd door Xi Jinping.
Hoewel de Chinese deviezenreserves in januari daalden met ongeveer 28 miljard dollar tot 3,22 biljoen dollar, blijft het land de grootste bezitter van valutareserves ter wereld.
‘Beijing zal in het licht van de wereldwijde sancties slechts beperkte toenadering kunnen doen tot partner Rusland zonder zichzelf te isoleren van de belangrijke westerse exportmarkten en het, dollar gerichte, internationale financiële stelsel.’ Dat stelt, Cheng-Yun Tsang, een deskundige op het gebied van financiële regelgeving aan de National Chengchi University in Taiwan, in een interview met nieuwszender Al-Jazeeraa.
China blijft neutraal
Ook Jutta Joachim, hoofddocent internationale betrekkingen aan de Radboud Universiteit, acht het onwaarschijnlijk dat China zijn banden met Rusland zal aanhalen ten koste van het eigenbelang in de wereldeconomie.
‘China heeft weliswaar gedeelde politieke belangen met Rusland, maar mijn verwachting is dat het land geen kant zal kiezen in dit conflict. China is in de ouderwetse Oost-West dichotomie een vreemde eend in de bijt. Chinese belangen zijn niet militaristisch, maar economisch van aard en ze zullen de relaties met het Westen (noch met Rusland) niet onnodig op scherp zetten, ondanks de economische rivaliteit met de VS en de EU’, zegt Joachim.
‘De nieuwe machtsbalans is potentieel veiliger’
De handel van China met Rusland steeg in 2021 tot 146,9 miljard dollar. Hoewel dit cijfer op jaarbasis met 36 procent is gestegen, is het nog altijd slechts een tiende van het volume van de gecombineerde handel van China met de VS en de EU.
Joachim: Mocht er een nieuwe bipolaire machtsbalans ontstaan zoals we die kennen van de Koude Oorlog, dan zal die ontstaan tussen China en de VS, denkt Joachim. ‘De consequenties daarvan zijn lastig in te schatten, maar omdat het accent op economische belangentegenstellingen zal liggen, zou die machtsbalans potentieel veel minder gevaarlijk kunnen zijn. Er is namelijk geen sprake van een nucleaire wapenwedloop.’