Vooral het Turkse kleinbedrijf en lokale banken zullen pijn voelen van de liracrisis, denkt oud-ING-bestuurder en voormalig hoofd van ING Turkije Wilfred Nagel. ‘Turken vertrouwen fundamenteel de bank niet.’
Turkije dreigt af te stevenen op de derde grote economische crisis in achttien jaar tijd. Nadat het land eerder in 2001 en 2008 door een diep dal ging, lijkt er dit keer vooral sprake van een financiële deconfiture van eigen makelij. President Recep Tayyip Erdogan heeft namelijk zijn geheel eigen kijk op monetair beleid en ziet niets in renteverhogingen om de gierende inflatie af te remmen.
‘Maar het heeft geen zin om tegen de markt in te roeien’, verzucht Wilfred Nagel (1956). Vorig jaar zwaaide hij af als hoogste risicoman van ING. Daarvoor was hij onder andere hoofd van ING Turkije. Nagel kent het land en zijn economie dus goed. Vanwege zijn vertrek bij de bank gaat hij niet in op de blootstelling van ING aan Turkije.
Toch is tegen de oerkrachten van de financiële markten ingaan precies wat Erdogan doet, samen met zijn schoonzoon annex minister van financiën Berat Albayrak. De twee hebben de Turkse centrale bank zo goed als buitenspel gezet en jagen de internationale financiële markten met hun onvoorspelbare gedrag en oorlogstaal richting de Verenigde Staten in de gordijnen, ziet Nagel.
Hoe onvermijdelijk was deze crisis?
‘Turkije heeft altijd vertrouwd op inkomende kapitaalstromen. In lira’s is er simpelweg geen langlopend geld te vinden om de grootschalige infrastructurele projecten van de overheid te financieren. Turkije heeft zelf ook nauwelijks natuurlijke hulpbronnen. Dat betekent dat bijvoorbeeld de energiesector voor eigen binnenlands gebruik produceert, en dus eigenlijk ook geen harde valuta genereert.’
‘En Turken zijn natuurlijk niet helemaal gek: particulieren houden er wel wat lira’s aan om een maand vooruit te kunnen, of voor de wasmachine als hij stuk gaat. Dat geld staat dan op een maanddeposito en over de rente wordt scherp onderhandeld. Maar de middenklasse die de afgelopen jaren is opgekomen stopt wat ze verder heeft in vreemde valuta’s: dollars en euro’s. En dat gaat in de sok onder het bed. Dat model werkt best aardig zolang het politieke plaatje enigszins stabiel blijft en de koersschommelingen van de lira binnen de perken blijven. Daar heeft Erdogan een einde aan gemaakt.’
De crisis is in Turkije nooit ver weg?
‘Cycli zijn er met zo’n model altijd, dat weten de Turken zelf ook heel goed. Op termijn verliest de lira altijd ten opzichte van buitenlandse valuta’s. En Turken vertrouwen fundamenteel de banken niet. Kijk ook maar naar de vorige, echte crisis van 2000-2001 toen de lira en de economie instortten en er banken onderuit gingen. Het principe van bail-ins zoals wij die sinds een paar jaar kennen, waarbij de schuldeisers - zoals ook spaarders - van een bank worden geraakt als een bank faalt, hoef je de Turken niet uit te leggen. Destijds verloor iedereen een flink deel van zijn spaargeld.’
Hoe groot is het probleem echt?
‘Ik hoor dan zo’n Pieter Omtzigt van het CDA zeggen: “Dit is zorgelijk, Turkije is mogelijk een groter probleem dan Griekenland.” Dat is onzin. De Grieken - met alle respect - konden niet zo bar veel. Dat is bij de Turken een heel ander verhaal. Turkije zit qua bbp (bruto binnenlands product, red.) op het niveau van Nederland, dus natúúrlijk zijn de bedragen groter dan bij de kwestie-Griekenland. Maar niet per se riskanter.’
‘De Turkse economie is veel meer gediversifieerd. De verhouding tussen de overheidsschuld en het bbp is zelfs beter dan die van Nederland. Ze kunnen wel wat hebben. Ook het bankentoezicht is kundig. Ik ben het niet altijd eens met wat ze doen, maar het zijn slimme mensen. En de Turkse banken zijn goed gekapitaliseerd. Bij “Griekenland” verloren de banken die daar zaten 70% van hun uitgezette geld. Dat zie ik bij Turkije echt niet gebeuren.’
Wie worden er in Turkije het hardst geraakt?
‘Het midden- en kleinbedrijf heeft vaak behoefte aan langer lopende leningen, en die worden vanwege het ontbreken van langer lirakrediet dan richting financiering in dollars en euro’s geduwd. Die bedrijven kunnen serieus in de problemen komen met het terugbetalen. Er zijn ook particulieren die hun hypotheek in vreemde valuta hebben lopen, maar dat is een kleine groep, ik verwacht dat we daar niet veel van gaan horen. En verder lopen lokale banken die in harde valuta hebben uitgeleendrisico. Wij hadden bij ING altijd scenario’s waarbij we keken: wat als de lira 40%-50% daalt? Kunnen kredietnemers dat hebben?’
Verwacht u dat er net als in 2001 banken in de problemen gaan komen?
‘Ik denk vooral aan lokale banken met een internationale aandeelhouder, zoals Yapi Kredi Bank. Ik weet dat die op grote schaal valuta van de Italiaanse moeder UniCredit naar Turkije heeft gehaald. Dat is het model: om toch langlopende lira-leningen te maken swap je euro’s naar lira’s en die leen je uit. Maar je moet dan wel je conversierisico afdekken. Het is de vraag of banken dat wel altijd doen en of het überhaupt kan voor die bedragen.’
Hoe kunnen bedrijven de risico’s beperken?
‘Je moet als bedrijf zorgen dat je je financiering in lira op orde hebt, en dus niet te veel financieren met harde valuta. Dat deel dat je wel in dollars of euro’s hebt moeten lenen, daar was in het buitenland wel de mogelijkheid om dat af te dekken. In Londen kreeg je dan bij een hedgefonds na een paar jaar een gegarandeerde hoeveelheid euro’s of dollars voor je lira’s.’
‘De beste bescherming is het hebben van export genererende activiteiten. We moeten ook niet denken dat dit voor iedereen een ramp is. Als je een Turkse exporteur bent zijn je kosten in lira’s constant, maar je opbrengsten in dollars of euro’s zijn sterk gestegen want daar heb je met je afnemers afspraken over gemaakt. Dat is goed geld verdienen. Ook een aantal grotere buitenlandse bedrijven heeft relatief weinig te vrezen. Bijna de hele auto-industrie heeft in Turkije assemblagefabrieken en er zit veel petrochemie. Die fabrieken zijn ooit met harde valuta gefinancierd, maar de inkomsten zijn in harde valuta. Dus dat is geen probleem.’
Wat nu?
‘Turkije gedraagt zich niet echt rationeel. Het heeft geen zin om tegen de markt in te roeien. Dat werkt niet, je zal zelf door de knieën moeten. De opties zijn om toch de centrale bank de ruimte te geven om de rente te verhogen en weer wat vertrouwen op te wekken, of anders het IMF om hulp vragen. Maar dan zal het land diep door het stof moeten en daar heeft men een hekel aan.’
‘Het is een lastige situatie om uit te komen: Erdogan heeft een harde positie ingenomen en wil tegelijkertijd ook graag goedkoop kunnen blijven lenen. Ik denk dat hij pas gaat bewegen als hij geen kant meer op kan. Het is opletten welk geluid er vanuit de centrale bank komt, en of Erdogans schoonzoon Berat Albayrak op zijn plek blijft als minister van financiën. Een eventueel vertrek zou als een gebaar richting de financiële markten kunnen worden geïnterpreteerd. Het belangrijkste is: de centrale bank ruimte en geloofwaardigheid naar buiten toe geven.’
Hoe reëel is het risico dat de problemen in Turkije echt overslaan naar opkomende markten?
‘In tijden van stress neemt het besmettingsgevaar toe, dat is normaal. Beleggers draaien dan gewoon de knop emerging markets terug (ze verkopen een deel van hun posities, red.). Het is niet zo dat ze er heel fundamenteel naar kijken. Een land als Indonesië dat nu kwetsbaar wordt genoemd staat er inmiddels ook een stuk beter voor dan tijdens de Azië-crisis.’
Copyright: Het Financieele Dagblad