Wereldwijd kiest een toenemend aantal institutionele beleggers voor het uitbesteden van beleggingsfuncties. In Nederland maakte onlangs weer enkele grote pensioenfondsen de stap naar fiduciair beheer, in de VS en het VK neemt het gebruik van de outsourced chief investment officer (ocio) sterk toe, door stichtingen en endowments, maar ook door pensioenfondsen. In die sector wordt de trend kritisch ontvangen.
Het door ocio’s beheerde vermogen is dit jaar wereldwijd door de grens van 3000 miljard dollar gegaan. Vijf jaar geleden was dat nog 1850 miljard dollar. In de VS maakt inmiddels 39 procent van de stichtingen en endowments gebruik van een ocio. De cijfers komen uit het onlangs gepubliceerde jaarlijkse onderzoek van de Chestnut Advisory Group, een consultant uit Washington DC die een goede naam heeft opgebouwd in strategisch advies aan asset managers.
De groei in het door ocio’s beheerd vermogen is niet alleen te zien in de VS (2148 miljard dollar, plus 17 procent) maar zeker ook in Europa en de rest van de wereld (919 miljard dollar, een plus van 28 procent ten opzichte van vorig jaar). De markt voor fiduciair beheer in de Nederlandse pensioensector valt niet onder dat cijfer. De meerderheid van de Nederlandse pensioenfondsen maakt in de een of andere vorm gebruik van fiduciair beheer en het beheerd vermogen van die fondsen overstijgt tezamen ruim de 1000 miljard euro. Daar kwamen onlangs weer grote fondsen bij. Het gesloten pensioenfonds van Shell (27 miljard euro aum) stapte over van eigen beheer naar Blackrock en de drie pensioenfondsen van KLM (25 miljard euro aum) maakten in de zomer bekend het vermogensbeheer te verplaatsen van de ‘eigen’ uitvoeringsorganisatie Blue Sky Group naar Achmea Investment Management.
Maar ook het ocio-concept rukt op in Europa, zegt Paul Carne, delegated cio EMEA bij Aon. ‘Van de verschillende oplossingen die we aanbieden is ocio ons sterkste groeigebied in de EMEA-regio. We zien groei over de hele linie, van pensioenfondsen tot liefdadigheidsinstellingen en andere institutionele fondsen.’
Verschil of niet?
Wat precies onder ocio-dienstverlening moet worden verstaan, daarover doen verschillende opvattingen de ronde, zeker in relatie tot het in de Nederlandse pensioensector bekendere begrip ‘fiduciair beheer’. Grote internationale ocio-aanbieders als Goldman Sachs Asset Management en Blackrock zijn ook in Nederland actief en laten beide weten in principe geen verschil te zien tussen de twee termen. Overigens gebruiken ze de term ‘fiduciair’ alleen in de Nederlandse context.
Van Lanschot Kempen maakt wel een verschil en richt zich met de ocio op grootvermogende families met of zonder family office, stichtingen en maatschappelijke organisaties, terwijl de term fiduciair management gereserveerd wordt voor de dienstverlening aan (vooral) pensioenfondsen. ‘Fiduciair management is vaak meer geïntegreerd en omvat een breder scala aan adviserende diensten’, aldus Wilse Graveland, hoofd institutional solutions bij Van Lanschot Kempen. ‘Onze ocio-dienstverlening is juist meer gericht op strategisch advies, of advies op specifieke beleggingsbeslissingen aan semi-institutionele klanten. Maar tegelijkertijd kan een ocio ook verdergaande discretionaire bevoegdheden hebben, verdergaand dan voor pensioenfondsen wenselijk is.’ Graveland wijst er ook op dat de termen in de VS en het VK weer anders gebruikt worden: fiduciair management heeft in het VK meer discretionaire bevoegdheden dan in Nederland, terwijl in de VS het begrip ocio voor vrijwel elke outsourcing wordt gebruikt.
Volgens Sandor Steverink, senior investment consultant bij WTW, is het onderscheid voornamelijk semantisch van aard, en gaat het eerder om de vraag wélke beleggingsfuncties worden uitbesteed en in welke mate. ‘Nederlandse pensioenfondsen moeten van de toezichthouder zelf de controle houden over hun portefeuilles en - in ieder geval op het niveau van de beleggingsstrategie - zelf de beslissingen nemen. Ik kan me voorstellen dat een stichting ook dat soort taken wil uitbesteden en natuurlijk mogen zij dat ook doen. Met een ocio kan dat ook. Dan wordt er dus veel meer overgelaten aan de derde partij.’
‘Een vos die op de kippen past’
Toezichthouder DNB laat desgevraagd weten beide termen tegen te komen, maar zich in het toezicht op de pensioenfondsen te focussen op de inhoud van de gemaakte afspraken. ‘Wij beoordelen of er duidelijke afspraken zijn gemaakt en zien erop toe dat het pensioenfonds altijd verantwoordelijk blijft voor het strategisch beleid’, aldus de woordvoerder. ‘Op dat strategische niveau kan er alleen sprake zijn van een door een derde partij uitgewerkt advies aan het fonds, en daar moet het fonds dan zelf een beslissing over nemen.’ Op tactisch niveau is uitbesteding mogelijk, maar, aldus DNB, ‘hier verwachte we zeer gedetailleerde afspraken’. Als voorbeelden worden gegeven een goed ingekaderde bevoegdheid voor het innemen van curveposities in de matchingsportefeuille, of kleine over- of onderwegingen aanbrengen in de rendementsportefeuille. Maar bijvoorbeeld een bevoegdheid om eigenstandig het aandelenportfolio te hedgen, die zou DNB ‘vrijwel zeker niet toestaan’.
Nederlandse pensioenfondsen kunnen beleggingsfuncties dus maar met mate uitbesteden. In de Verenigde Staten zijn de regels daarvoor minder strikt, maar de trend naar meer uitbesteding wordt kritisch gevolgd door de Committee on Investment of Employee Benefit Assets, een soort pensioenfederatie die de grootste 120 Amerikaanse pensioenfondsen vertegenwoordigd. Directeur Dennis Simmons vergelijk het beheer door een ocio onlangs met ‘een vos die op de kippen past’. Daarbij doelde hij met name op het gegeven dat een ocio een onafhankelijke partner moet zijn voor een asset owner, maar dat in de praktijk veel aanbieders ook vermogensbeheer- en beleggingsadviesactiviteiten in huis hebben. Het beleggen in eigen producten kan dan voor belangenconflicten zorgen.
‘Onvolledige oplossing’
Ook de kostenvoordelen van een ocio zijn niet onbetwist. ‘Ocio’s beloven kostenbesparingen, maar de realiteit wijst vaak anders uit’, aldus Simmons tegenover Investment Officer. ‘In het beste geval is een ocio een onvolledige oplossing, omdat de asset owner de verantwoordelijkheid behoudt om de ocio te selecteren, te monitoren en, indien nodig, te vervangen. Daar moet men dus personeel voor aanhouden en dat leidt tot verborgen kosten. De overgrote meerderheid van onze leden is van mening dat ocio’s op lange termijn de kosten niet verlagen’, zegt hij.
Steverink (WTW) herkent het probleem van de interne beleggingen. Maar de oplossing is wat hem betreft eenvoudig. Om niet in de verleiding te komen om in eigen fondsen te beleggen, werken sommige aanbieders (waaronder WTW) enkel met funds of funds. De inkomsten staan los van de geselecteerde fondsen. Onder Nederlandse fiduciair beheerders bestaan er overigens ook meningsverschillen over de mate waarin intern beheer van beleggingen wenselijk is.
Beleggingsprestaties
Een ander punt van kritiek in de VS is het beleggingssucces van ocio’s. De hoop dat benchmarks verslagen zullen worden, blijkt namelijk vaak tevergeefs. Uit een analyse van consultancybureau Alpha Capital blijkt dat ocio’s de afgelopen tien jaar achterbleven bij gangbare benchmarks zoals de S&P 500 en de traditionele beleggingsmix van 60 procent aandelen en 40 procent obligaties.
Daarnaast wordt geconstateerd dat de prestatieverschillen tussen de beste en slechtste ocio’s aanzienlijk zijn. De best presterende ocio’s maakten in een jaar tijd, gerekend tot eind maart 2024, een gemiddeld rendement van bijna 16 procent. De slechtst presterende haalden een gemiddeld rendement van minder dan 12 procent. Ook in Nederland is - door onderzoek van OverRendement - duidelijk geworden dat de beleggingsprestaties van pensioenfondsen sterk uiteenlopen. Cumulatief leidt dat over meerdere jaren gerekend tot rendementsverschillen van tientallen procenten, waarbij vaak wordt opgemerkt dat die verschillen in ieder geval deels te wijten zijn aan uiteenlopende doelstellingen en profielen van de verschillende pensioenfondsen.