De financiële sector is niet meer dienstbaar aan het bedrijfsleven, maar bestaat alleen nog om zichzelf te verrijken, schrijft journalist Rana Foroohar in haar bestseller ‘Makers and Takers, The Rise of Finance and the Fall of American Business’.
Ondanks de verwoestende crisis van 2008 staat de financiële sector nog altijd centraal in de economie in de Verenigde Staten. Rana Foroohar schrijft in haar boek Makers and Takers dat Wall Street zich niet meer dienstbaar opstelt aan het bedrijfsleven.
Dat heeft desastreuze gevolgen voor de kwakkelende economie, aldus de veertiger die opgroeide tussen de maakindustrie in het rurale Indiana maar als journalist carrière maakte in Londen en New York voor de magazines Newsweek en Time.
Innovatie komt vooral van private bedrijven en veel minder van beursfondsen die te veel op kortetermijnresultaten sturen. Amerika-correspondent Gerben van der Marel sprak met Foroohar op een steenworp afstand van Wall Street.
Wat zijn de reacties uit de boardrooms en van Wall Street op uw kritische boek?
‘Ik krijg telefoontjes van verlichte financiers en hedgefondsmanagers. Ook zij denken diep na over de vraag waar groei de komende tijd vandaan zal komen. Ze realiseren zich als beleggers dat er in een tijdperk met lagere rendementen iets moet gebeuren aan de onderkant en in het midden van de economie. Van ceo’s hoor ik weinig. Ik had steun verwacht. Maar ik denk dat ze bang zijn voor een confrontatie met hun board als ze de kwartaalresultaten niet keer op keer opvoeren.’
De beurzen staan op recordniveau en huizenprijzen stijgen. Gelooft u niet dat de VS de langverwachte impuls krijgen via het welvaartseffect?
‘Nee, dat denk ik niet. Ik maak me zorgen over de ontkoppeling van de financiële markten en de reële economie. Gewone Amerikanen profiteren nauwelijks van de beurs. We zitten nog steeds in het langste en traagste herstel van de naoorlogse periode met afvlakkende lonen en een sterke verdieping van de kloof tussen arm en rijk.’
De huizenmarkt heeft toch een enorm herstel laten zien sinds de crisis?
‘Dat herstel concentreert zich in het bovenste segment. Van de huizenprijsstijgingen zit 60 procent aan de bovenkant. Mensen gaan erop vooruit aan de oostkust en de westkust. Daar tussenin nauwelijks.’
De financiële sector gooit volgens u zand in de motor van de wereldeconomie in plaats van smeermiddel. Waar blijkt dat uit?
‘Finance is zó groot geworden dat die alle zuurstof uit de ruimte wegzuigt. We hebben financiële markten die bestaan om zichzelf te verrijken. Ze functioneren niet. De Fed heeft 4.000 miljard dollar in de financiële markten gepompt. Kijk naar het resultaat. Het verstoort de waarderingen op de beurs. Het effect op de reële economie zien we niet. De commerciële vastgoedmarkt staat op knappen en we hebben een zeepbel op de obligatiemarkt. De rijkste 10 procent van de bevolking bezit 80 procent van alle activa. Zo kan ons kapitalistische systeem niet functioneren.’
Zien we ook een terugkeer van potentieel giftige bundels hypotheken die mede geleid hebben tot de crisis van 2008?
‘Dat is allang weer business as usual. Mensen zijn al snel weer vergeten wat ons in de economische crisis heeft gestort. Van al het geld dat rondgaat in de financiële markten wordt slechts 15 procent ingezet in de reële economie. De overige 85 procent wordt rondgepompt. Vooral in de vastgoedwereld gaat veel geleend geld om. De financiële sector is goed voor 7 procent van de economie, maar pakt een kwart van alle bedrijfswinsten. De sector eist een steeds groter deel van de taart op.’
Voor de grote banken zijn de tijden toch wel iets veranderd?
‘De financialisering is niet gestopt na 2008. Het is verplaatst. De risico’s en de winsten zijn naar schaduwbanken gevloeid, naar hedgefondsen, private equity maar ook naar Apple dat tegenwoordig zelf de uitgifte van obligaties begeleidt zoals Goldman Sachs dat doet, alleen dan minder transparant. Gewone Amerikanen hebben weinig aandeel in alle rijkdom. De financiële sector zorgt slechts voor 4 procent van de Amerikaanse banen.’
Wat bedoelt u met financialisering?
‘Vroeger waren de financiële markten dienstbaar aan bedrijven. Ze namen ons geld in deposito om het te investeren in nieuwe bedrijven en banen te creëren. Dat is hoe het moderne kapitalisme zou moeten werken. Maar vanaf de jaren zeventig kwam finance bovenaan de economische piramide te staan. We waren ooit een agrarisch volk, toen een industriële natie, vervolgens een land van dienstverleners en toen opeens, met een oerknal, een finance natie.’
Losse kredietverlening kwam op gang?
‘Dat was vanuit het idee dat mensen zich rijker zouden voelen met meer krediet tot hun beschikking. ‘Laat ze krediet eten’, zegt de Indiase centralebankpresident Rhaguram Rajan daarover. Zo blaas je automatisch zeepbellen. We zijn zo verslaafd nu aan lage rentes. In plaats van schuld fiscaal te stimuleren zouden we investeren en sparen fiscaal moeten steunen.’
Wordt de financiële sector niet te makkelijk tot kop van Jut gemaakt?
‘Ik wil met mijn boek juist niet de vinger wijzen naar bankiers. Het is te makkelijk. Veel moeilijker is het om te kijken naar het hele ecosysteem en te zeggen dat we allemaal een deel van zijn deze disfunctionele economische cyclus.’
Wat kunnen beleidsmakers doen?
‘We hadden een nationale groeistrategie moeten ontwikkelen. De VS zijn het enige rijke land in de wereld waar niet coherent wordt gedacht over waar we willen groeien en hoe. In een ideale wereld hadden we geen verlamd Congres gehad. Dan hadden we een ruimer stimuleringsbeleid kunnen voeren. We hadden kunnen investeren in de infrastructuur en het verbinden van werkgevers en scholen. In Europa is dat veel beter geregeld met beroepsonderwijs. In Amerika weet de ene hand niet wat de andere doet. We hebben scholingsprogramma’s die massaal mensen opleiden tot sportmarketeers terwijl we lassers nodig hebben.’
Toch doet Amerika het relatief niet zo slecht. Kijk naar de worsteling van Europa.
‘Econoom Mohamed El-Erian zegt altijd dat Amerika het schoonste shirt is uit de smerige stapel. Maar dat kan je moeilijk een blijk van vertrouwen in ons systeem noemen. Ik denk dat de crisis in de eurozone vaak onterecht wordt afgeschilderd als een economische crisis. Het is in werkelijkheid een diepe politieke crisis. Wil Europa volledig politiek integreren of niet? De economische problemen zijn daar een afgeleide van. De economie in de VS heeft een probleem met structureel langzame groei. De politiek kan dat repareren maar doet dat niet.’
Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz zei in reactie op uw boek dat de bedreigingen voor de Amerikaanse economie van binnenuit komen en dus niet van buitenaf door globalisering en de opmars van China.
‘China heeft zijn eigen problemen. Het verliest razendsnel banen aan Zuidoost-Azië. In de VS heeft in de jaren zeventig een omslag in denken plaatsgevonden. De financiële wereld is aangemoedigd om een sleutelrol te gaan spelen in ons leven. Financiële markten werden gedereguleerd. De markt lost het maar op. Een goede discussie over de onderliggende verschuivingen en de verdeling van de krimpende taart is niet gevoerd.’
Wat verwacht u als Hillary Clinton president wordt?
‘We horen haar zeggen dat we terug moeten naar het model van de jaren negentig en dat haar man economisch adviseur wordt. Ze roept dat het systeem fantastisch werkt en dat iedereen geduldig moet zijn. Dat is onzin. De problemen in dit land zijn breed en diep. De oorzaak gaat terug naar de tijd van Bill Clinton toen handelsakkoorden zijn gesloten die de maakindustrie hebben uitgehold en lonen hebben doen stagneren. Veel van de mensen waarmee ik naar de middelbare school ging in Indiana zijn ontslagen in de maakindustrie en werken nu bij Walmart.’
Clinton is ook kritisch over het kortetermijndenken in de economie.
‘Ze heeft ook goede ideeën. Ze is progressiever dan haar echtgenoot. De harde confrontaties in de politiek zijn voor mij een signaal dat we op een omslagpunt zitten. Als je terugkijkt zijn deze verkiezingen vergelijkbaar met 1968. Toen hebben we een verandering gezien in de richting van het marktdenken. Ik hoop dat deze verkiezingsstrijd een nieuwe omslag zal brengen richting meer economische gemeenschapszin.’
En als politici weer falen om de boel op de rit te krijgen?
‘Dan lopen we in de VS het risico om verder in de richting van uitersten te bewegen. Niet dat Donald Trump niet al behoorlijk extreem is. Maar meer in de richting van extreemrechts zoals in Frankrijk.’