Misschien is het je wel eens opgevallen dat Whatsapp bij een nieuwe chat een melding toont dat gebruik wordt gemaakt van end-to-end encryptie. Dat betekent dat de inhoud van de berichten door niemand anders leesbaar is dan de mensen in de chat. Facebook, de eigenaar van Whatsapp, weet wel iets over met wie je contact had en op welk moment, maar niet waar het over ging.
Encryptie, of versleuteling, wordt op talloze plekken in ons dagelijks leven gebruikt om te voorkomen dat onze gegevens te stelen zijn of onze communicatie af te luisteren is. De wifi-verbinding, bestanden in de cloud, accountgegevens in je wachtwoordkluis en een groot deel van het internetverkeer.
Dat is niet vanzelfsprekend. Tot in de jaren negentig was het in veel landen nog verboden voor burgers om sterke versleuteling te gebruiken. Het moest zodanig zwak zijn dat geheime diensten het gemakkelijk konden kraken. Vanuit sommige landen was het exporteren van versleutelingsalgoritmen verboden. De Verenigde Staten had strong cryptography geclassificeerd als munitie en daarmee gelijkgesteld aan chemische en biologische wapens, raketten en tanks. De straf voor het exporteren was in de orde van een miljoenenboete of jarenlange gevangenisstraf.
Cypherpunk-beweging en privacy
De cypherpunk-beweging zette zich sinds eind jaren tachtig actief in om elk individu met behulp van cryptografie te voorzien van betere privacy en digitale veiligheid. Zo lieten ze programmacode op een T-shirt drukken waarmee RSA-versleuteling mogelijk was, een zogeheten ‘asymmetrisch encryptiealgoritme’ (zie foto onder). Het T-shirt viel daarom onder de exportrestrictie; hiermee door de douane lopen was strafbaar.
In 1993 schreef Eric Hughes ‘A Cypherpunk’s Manifesto’ waarin de belangrijkste overtuigingen goed samengevat worden. Het begint zo: “Privacy is noodzakelijk voor een open samenleving in het elektronische tijdperk. Privacy is geen geheimhouding. Een privékwestie is iets dat je niet wilt dat de hele wereld weet, maar een geheime kwestie is iets dat je niet wilt dat iemand weet. Privacy is de kracht om zich selectief aan de wereld te openbaren.”
Ze voorzagen toen al dat toenemende automatisering grote partijen veel macht zou geven, en dat ze niet uit zichzelf privacy zouden bieden: “We kunnen niet verwachten dat regeringen, bedrijven of andere grote, gezichtloze organisaties ons privacy geven […] We moeten onze eigen privacy verdedigen als we verwachten die te hebben.”
In de jaren die volgden, maakten ze dit waar. De cypherpunks stonden aan de wieg van technologie zoals PGP voor versleutelde e-mails, OTR voor versleutelde chat, TOR voor versleuteld webverkeer en Bittorrent voor het oncensureerbaar versturen van bestanden.
Digitaal centralebankgeld
Centrale banken wereldwijd zijn bezig met de ontwikkeling van digitaal centralebankgeld (CBDC’s). De officiële redenen zijn nobel. De afname van het aandeel van contant geld in het betalingsverkeer kan een systeemrisico worden en dus moet er een digitale variant van contant geld komen. En we willen voorkomen dat de diem van Facebook of de digitale renminbi hier de dienst uitmaken, dus kunnen we beter zelf een digitale euro lanceren.
Met een utopische bril op kan dit best goed uitpakken. Een goedaardige overheid kan in dit digitale geld stevige eigendomsrechten en ruime privacy programmeren. Voeg daar een solide monetair beleid aan toe, en je hebt prima geld dat zijn waarde vasthoudt en heel bruikbaar is in de digitale 21ste eeuw.
Maar maak je die bril iets minder roze, dan zou zo’n overheid met elke betaling kunnen meekijken. Iets hogere belastingen als je ongezond voedsel koopt. Wat minder privileges als je de verkeerde goede doelen steunt. Een lage rente als je te veel spaart. Een uitkering kan zo worden geprogrammeerd dat je het geld alleen kunt besteden aan voedsel en kleding. En als de huidige regering dit niet doet, dan kan een volgende daar misschien heel anders tegenaan kijken, en met een druk op de knop het gedrag en de eigenschappen van het geld veranderen.
Het is goed denkbaar dat er een periode voor de deur staat waarin de neutraliteit van geldsystemen onder druk komt te staan. Overheden en centrale banken krijgen inzicht in je betalingen en kunnen bepalen hoe je je geld kunt besteden en hoe lang het z’n waarde behoudt. Agustín Carstens, hoofd van de bank voor internationale betalingen, drukte het op 19 oktober 2020 zo uit: ‘Centrale banken zullen de absolute beheersing hebben over de regels die bepalen hoe je het geld kunt gebruiken, en ook de technologie hebben om dat af te dwingen.’
Zou het dan niet zinvol zijn om – als back-up – een neutrale, onafhankelijke munt te hebben? Een munt die zo ontworpen is dat niemand die kan afpakken of eenzijdig de regels achteraf kan aanpassen? Neutraal geld waar niemand wordt voorgetrokken of gecensureerd?
Een neutrale meetlat
Uit de cypherpunk-gemeenschap is in 2009 nog iets anders ontstaan: bitcoin. Een wereldwijd, digitaal, neutraal geldsysteem waar niemand in z’n eentje de regels kan aanpassen. Geen perfecte privacy, maar toch behoorlijk op orde.
Geen land, cultuur, religie, ideologie of politieke stroming is in het voordeel. Bitcoin maakt net als de zwaartekracht of het schaakspel geen onderscheid tussen arm of rijk, jong of oud, oost of west. De regels zijn voor iedereen inzichtelijk en voor iedereen hetzelfde, zonder aanziens des persoons.
Bitcoin is nu nog klein en onvolwassen – vergelijkbaar met het internet in 1997: traag, duur en onhandig. Maar het zou in de komende tien jaar kunnen uitgroeien tot een neutrale en universele meetlat waarmee elk ander financieel systeem en financiële dienst gemeten kan worden.
- Het houdt overheden scherp in hoeveel financiële surveillance ze doen, er is immers een alternatief waar je behoorlijk wat privacy hebt.
- Het houdt centrale banken scherp in hoe extreem ze het monetair beleid maken, er is immers een alternatief waar niemand onbeperkt van kan bijdrukken.
- Het houdt grote wereldmachten scherp in hoe sterk ze hun wil opdringen aan kleine landen, er is immers een alternatief voor de dollar als handelsmunt.
- Het houdt commerciële banken, verzekeraars en pensioenfondsen scherp in de kwaliteit van de diensten, er is immers een alternatief waarmee sparen, betalen, lenen, handelen en verzekeren misschien wel sneller, goedkoper of veiliger is.
- Het is begrijpelijk dat machthebbers die belang hebben bij surveillance, censuur en dwang graag zo’n neutrale meetlat willen tegenhouden. Voor hen is digitaal centralebankgeld een geschenk uit de hemel. Meer inzicht en meer controle.
Aan de andere kant staan de landen die privacy en vrijheid van de burgers hoog in het vaandel hebben staan. Zij zouden die verworvenheid kunnen delen met de rest van de wereld, door bitcoin als neutraal wereldwijd geldsysteem te accepteren en te promoten. Privacy en vrijheid als exportproduct!
Bert en Peter Slager zijn oprichters van het kennisplatform LekkerCryptisch. Zij schrijven voor FN/Institutioneel over grote systeemveranderingen, die vergaande invloed hebben op beleggers in het algemeen en pensioenfondsen in het bijzonder.
Dit artikel is gepubliceerd in de vierde editie van FN Institutioneel dit jaar, dat donderdag 2 september 2021 aan geregistreerden is verzonden. U kunt zich hiervoor via deze link aanmelden.