Japan en Europa vergrijzen. De reactie verschilt. Japanners zetten hun kaarten op technologie, terwijl in Europa arbeidsmigratie een grotere rol gaat spelen. Een verouderende bevolking heeft grote invloed op financiële markten.
Zodra het over vergrijzing gaat, richten alle blikken zich op Japan. Dat land worstelt al decennia met een laag geboortecijfer en een stijgende levensverwachting. De gemiddelde leeftijd is er 47,3 jaar (2017), ruim vijf jaar boven het gemiddelde in de EU.
In Japan ging de vergrijzing jarenlang hand in hand met deflatie. ‘Toch staat niet vast dat vergrijzing altijd leidt tot deflatie’, zegt Lukas Daalder van BlackRock. ‘Er zijn ook studies die aantonen dat vergrijzing samengaat met inflatie als gevolg van krapte op de arbeidsmarkt. Dat effect wordt binnen Europa deels afgezwakt door arbeidsmigratie’, aldus Daalder.
Aneta Wynimko, fondsmanager van het Fidelity Demographics Fund, is evenmin overtuigd van de verband tussen geldontwaarding en vergrijzing. ‘Het is lastig om conclusies te trekken uit de ontwikkelingen in Japan. De start van de vergrijzing viel samen met de vastgoedcrises in de jaren tachtig. Daardoor is het niet duidelijk of de deflatie het gevolg is van de daling van de huizenprijzen of de vergrijzing.’
Succesvolle opvang vergrijzing
De reactie van de Japanse overheid en bedrijven is voor beleggers wel leerzaam. ‘Japan heeft veel gevolgen van vergrijzing succesvol opgevangen door bijvoorbeeld de ontwikkeling van goede gezondheidszorg en langer doorwerken’, stelt Felix Tran, strateeg bij Bank of America Merrill Lynch.‘
Op de krimp van de beroepsbevolking lijkt Japan echter geen antwoord te hebben. Het land voert al eeuwen een stringent immigratiebeleid. Dat is meteen het grote verschil met het vergrijzende Europa. Daalder: ‘De dynamiek is hier anders. Als er te weinig bouwvakkers zijn in Duitsland wordt dat opgelost met de instroom uit landen zoals Polen en Roemenië.’
Dat wil niet zeggen dat Japan lijdzaam toeziet. ‘Japan zal volgend jaar de Olympische Spelen in Tokyo gebruiken om de wereld te tonen hoe het technologie inzet in een vergrijzende samenleving’, aldus Tran. ‘Het tekort aan arbeidskrachten was een belangrijke reden voor Japanse bedrijven om flink investeren in robotisering’, zegt Daalder. ‘Maar robots zijn geen oplossing voor alle tekorten. Er blijven allerlei beroepen, zoals kappers, die je niet zomaar kunt vervangen door robots’, zegt Daalder.
Millennials versus babyboomers
Aandelenbeleggers kunnen volgens Wynimko ook lessen trekken uit ontwikkelingen in Japan. ‘Bij vergrijzing verwacht je dat sectoren als kleding, schoeisel en meubelen het moeilijk krijgen. De uitgaven aan dit soort zaken daalden inderdaad dramatisch. Elk jaar gaven Japanners bijna 4 procent minder uit aan mode.’ Hoewel deze sectoren het zwaar te verduren hebben, wisten enkele bedrijven, zoals Fast Retailing en Nitori, juist te groeien. ‘Dat zijn ondernemingen die goede producten tegen een lage prijs konden leveren. Ze zijn nu zelfs succesvol buiten Japan. Dat bewijst dat je winnaars kunt vinden in de sectoren die de nadelen van vergrijzing ondervinden’, aldus Wynimko.
De analisten waarschuwen voor te gemakzuchtige redeneringen over veroudering van de bevolking. ‘Het is te simpel om in gezondheidszorg te beleggen omdat de bevolking vergrijst. Dat kan iedereen bedenken en zit dus al in de koers verwerkt’, zegt Daalder. Wynimko pleit voor diepgaand onderzoek. ‘We vinden medicijnenproducenten bijvoorbeeld geen goede belegging. Het bedrijfsmodel is niet erg duurzaam. Je weet niet wat er gaat gebeuren als belangrijke patenten zijn verlopen. Daarom richten we ons op gezondheidsbedrijven die niet afhankelijk zijn van een paar producten. Denk aan Boston Scientific dat medische toestellen maakt.’
Tran beaamt dat veel effecten al bekend zijn, maar heeft de indruk dat sommige gevolgen nog worden onderschat. ‘Babyboomers hebben meer te besteden als millennials. Toch is maar een tiende van het advertentiebudget gericht op ouderen. We verwachten veel van technologie die inspeelt op de behoefte van ouderen. Denk aan medische apparatuur die ouderen thuis kunnen gebruiken. Daarnaast zien we kansen voor ontspaarproducten.’
Spaargeld
Volgens Daalder duurt het nog wel even voordat ontsparen een dominant thema wordt. ‘Een hogere gemiddelde leeftijd betekent meer spaargeld. Ouderen sparen nu eenmaal meer dan jongeren. Die enorme groeiende pot met geld heeft een flinke impact op financiële markten. Het is een van de belangrijkste redenen dat de rente laag blijft.’
Dit een fenomeen raakt alle beleggers. Daalder: ‘Doordat veel geld rendement zoekt, is er sprake van beleggingsdwang. Dat heeft zijn weerslag op de aandelenwaarderingen. Het is goed denkbaar dat koers/winstverhoudingen die we de afgelopen decennia hebben gehanteerd niet meer toepasbaar zijn. Een kw-verhouding van 20 werd gezien als duur. Wellicht kijken we daar over tien jaar bij een kw-verhouding van pakweg 30 heel anders naar. Hierdoor zijn beleggers hun kompas kwijtgeraakt. Aandelenmarkten worden waziger als dat soort ankerpunten ontbreken.’
De jacht op rendement leidt er ook toe dat beleggers verder kijken dan beursgenoteerde aandelen. ‘De groei van private equity en andere illiquide beleggingen is deels het gevolg van die beleggingsdwang’, aldus de BlackRock-strateeg.