De Europese economie is er nog lang niet. Groei en inflatie zijn extreem laag en stagnatie ligt op de loer. Zonder een onorthodoxe draai in het beleid van overheden is de enige uitweg ‘een golf van optimisme’.
Dit zegt Bas Jacobs (foto), hoogleraar economie en openbare financiën aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam, in zijn keynote-speech op de vijfde editie van het door Fondsnieuws georganiseerde Investment Forum.
Groei en inflatie
Hij vraagt zich voor een publiek van professionele beleggers in Amsterdam af: ‘Hoe krijgen we inflatie terug?’ Om die vraag te beantwoorden met de Keynesiaanse zienswijze dat inflatie vooral een afgeleide is van economische groei.
En dat is waar het met name in Europa aan ontbreekt. En binnen Europa doet Nederland het sinds het toeslaan van de kredietcrisis maar net boven gemiddeld. ‘Zelfs België en Frankrijk doen het beter’, wijst Jacobs.
Nederland doet het zelfs slechter dan in de periode na de grote depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw, vervolgt de hoogleraar. ‘Het output gap (onderbezetting van het productieapparaat, red.) van Nederland is, met 3 procent, groter dan dat van de eurozone als geheel, van 2 procent.’
Het onvermijdelijke gevolg is dat de prijzen niet stijgen. En ook de inflatieverwachtingen geven geen teken van leven.
Het zelfde kan gezegd worden van de rente. Jacobs wijst erop dat die al vanaf de jaren tachtig van alleen maar daalt, wat volgens hem een direct gevolg is van het spaaroverschot.
Rol van de overheid
De zwakke groei, schuldafbouw, lage rente en deflationaire druk maken dat ‘Japanse stijl stagnatie’ dreigt. Bij rentes rond de nul kunnen kapitaalmarkten hun coördinerende rol in de economie niet meer spelen. Bovendien kunnen centrale banken niet meer bijsturen.
Alleen een ‘golf van optimisme’ kan de economie revitaliseren, denkt de Rotterdamse professor. In optimistische tijden nemen mensen meer risico en zijn ze bereid te investeren.
Dit optimisme kan leiden tot zeepbellen op financiële markten, weet ook Jacobs. Waarderingen raken dan los komen van fundamenten, maar de verwachting is dat prijzen alleen maar verder zullen stijgen.
Volgens Jacobs is dit wat de Europese Centrale Bank (ECB) in gang probeert te zetten. Maar ook de zogenaamde kwantitatieve verruiming, waarbij massaal obligaties worden opgekocht, is tevergeefs, voegt hij eraan toe. ‘Het vervangen van effecten door geld haalt niks uit.’
‘Alleen als de ECB obligaties zou opkopen en door de papierversnipperaar zou halen, zou het helpen’, aldus Jacobs. Dit zou direct de schulden van de overheid en het bedrijfsleven verlichten.
Wat de ECB verder nog zou kunnen proberen is de eigen doelstelling voor de inflatie optrekken. Als de centrale bank niet langer 2 procent maar bijvoorbeeld 3 of 4 procent zou nastreven, dan zou dat de inflatieverwachting een oppepper kunnen geven.
Waar Jacobs het meest in ziet is echter onvervalste stimulering vanuit de overheid. Als de burgers niet genoeg uitgeven, moet de staat dat maar voor ze doen. Dit wordt ook wel aangeduid als ‘fiscale stimulering’.
Onorthodox beleid
De voorbeelden België en Frankrijk lijken zijn standpunt te steunen, dat wat losser omgaan met strikte EU-criteria voor het begrotingstekort de economie helpt. Ook de VS is de crisis volgens hem beter te lijf gegaan dan de meeste Europese landen.
‘De VS hebben snel de banken geherkapitaliseerd en hebben vol ingezet op fiscale stimulering’, aldus Jacobs. Hij haalt een citaat van de voormalige voorzitter Ben Bernanke van de Federal Reserve aan, waarin hij zegt dat uitzonderlijke situaties ‘onorthodoxe maatregelen’ rechtvaardigen.
Hierbij sluit Jacobs zich hierbij volledig aan. ‘En nu de groei terug is in de VS, kunnen ze de staatsschuld verkleinen.’
Met name Nederland en Duitsland stonden juist op bezuinigingen. ‘We hebben precies het verkeerde beleid gevoerd. Dat was een epische vergissing. Als de Europese economie terecht komt in een situatie van stagnatie dan is dat een gevolg van het gekozen beleid.’