Enige jaren geleden mocht ik deelnemen aan een paneldiscussie over het boek ‘Doughnut Economics’, geschreven door Kate Raworth die zelf ook aanwezig was. Ik vertegenwoordigde de ABN Amro bank die zich toen nog niet volledig aan duurzaamheid had gecommitteerd. De aanwezigen waren uiteraard voor Raworth gekomen. Zij kon dan ook op alle sympathie rekenen. Ik zwom vrolijk tegen de stroom in.
De problemen met betrekking tot het milieu en de schaarse natuurlijke hulpbronnen in een groeiende economie begrijp ik goed. Toch betwijfel ik of de wereld zoals Raworth zich die wenst een realistisch en te prefereren alternatief is. Ik wees erop dat alle in het verleden opgezette seculiere utopische gemeenschappen, zoals Raworth feitelijk voorziet, mislukt zijn. Ik vroeg me ook hardop af of er in zo’n gemeenschap überhaupt prikkels zijn om je bed uit te komen en de handen uit de mouwen te steken. Veel indruk maakte dat niet op het gehoor.
Destijds had ik nog niet gehoord van de degrowth-beweging, maar daartoe horen Raworth en haar gedachtengoed zeker. Deze ‘ontgroei’-beweging is stevig in opmars en mag rekenen op een hoop sympathie en aandacht. Eerder dit jaar mocht Jason Hickel, een van haar pleitbezorgers, de Tweede Kamercommissie voor Economische Zaken en Klimaat toespreken en kreeg hij volop media-aandacht. Het tegengeluid van Barbara Baarsma bij die commissiebijeenkomst bleef onopgemerkt.
Intuïtief is het degrowth gedachtengoed aantrekkelijk voor velen. Ze associëren economische groei met materialisme. Het is daarmee verfoeilijk. Degrowth appelleert aan een zeker schuldgevoel, ook bij mij. Toen ik jong was is mij ingeprent dat ik belast ben met de erfzonde en dat ik boete moet doen. Zelfkastijding voorziet in die behoefte. Sommigen vinden het zelfs zo’n goed idee dat ze seculiere collectieve zelfkastijding het liefst verplicht willen stellen. Wanneer de welvaart laag is, gaat het bij economische groei in eerste instantie inderdaad om ‘meer spullen’. Bij ons welvaartsniveau betekent economische groei echter een vergroting van keuzemogelijkheden en meer zaken die het leven gerieflijker maken. Het kan prima samengaan met goed milieubeheer en verantwoord omgaan met natuurlijke hulpbronnen.
Wij zijn trouwens onbedoeld al een eindje op weg naar degrowth. De almaar toenemende regelgeving schaadt de groeidynamiek. Capaciteitsproblemen op het elektriciteitsnet staan de vestiging van bedrijven regelmatig in de weg. En door hoe we omgaan met het stikstofprobleem kunnen onvoldoende huizen gebouwd worden, wat de groei ook al drukt. Valt het de aanhangers van degrowth niet op dat de onvrede in de samenleving hand over hand toeneemt nu het ons aan groei ontbreekt en valt het ze niet op dat vooral jonge mensen de dupe zijn van deze degrowth?
Iedereen wil vooruit, daar is niets mis mee
Als we de koers richting degrowth inzetten, is het niet voor het eerst dat zoiets gebeurt. Het communisme leidde in Oost-Europa na enkele decennia tot een situatie van degrowth. Aangezien dat systeem en het kapitalisme naast elkaar bestonden, werd pijnlijk zichtbaar hoe hoog de ‘opportunity’ kosten van het communisme waren, zowel in termen van welvaart als vrijheid. Tientallen miljoenen mensen zijn de dood ingejaagd om dat systeem op de been te houden. Het bleek uiteindelijk toch niet houdbaar.
De meeste mensen willen vooruit in het leven. Als ze een kans zien om hun situatie te verbeteren zullen ze dat niet nalaten. Daardoor is economische groei een natuurlijk proces. Als je groei wilt voorkomen, zul je mensen daarom in toom moeten houden. Je zult ze moeten reguleren, controleren en onderdrukken. Niet iedereen zal zich dat laten welgevallen. Uiteindelijk is een verbod op particulier eigendom de enige manier om alle mensen economisch onder de duim te houden.
Communisme en het gebrek aan vrijheid dat daarvoor nodig was leidden tot een situatie van degrowth. Omgekeerd zal degrowth leiden tot onvrijheid en communisme. Willen we echt één van de meest catastrofale vergissingen uit de menselijke geschiedenis herhalen
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics