Het was vrijdag precies een jaar geleden dat Rusland Oekraïne binnenviel. Vrijwel direct na die inval stelde een grote groep landen economische sancties tegen Rusland in. Financiële markten in dat land reageerden heftig en wankelden, maar kordaat optreden door de Russische centrale bank leidde binnen een paar weken tot een hoge mate van stabilisering, hetgeen hun economie als geheel ten goede kwam.
Ik begrijp heel goed waarom wij sancties hebben ingesteld, maar verbaas me er wel over dat ik zelden of nooit een evaluatie van dat beleid tegenkom. Bereiken we wat we willen bereiken? En tegen welke prijs? Veel vakliteratuur over de effectiviteit van economische sancties kan ik trouwens niet vinden. Wel is duidelijk dat ze zelden tot een snelle\ beëindiging van militaire agressie leiden. Het primaire doel van de sancties is om de tegenstander financieel te verzwakken, maar er zijn uiteraard ook bijwerkingen.
Het meest evidente neveneffect is de invloed op onze eigen economie. Ten eerste is onze export naar Rusland fors gedaald. Vervelend voor individuele bedrijven, maar gelukkig was de export naar Rusland slechts een bescheiden deel van onze totale export. Belangrijker is de exorbitante stijging van de Europese gasprijs vorig jaar die deels door de sancties is veroorzaakt en die het leven voor alle Europese burgers een stuk moeilijker heeft gemaakt.
Ik vind dat de gewone burger zo een hoge prijs betaalt voor dit beleid. Een enorme transitie De Russen zijn direct na het instellen van maatregelen begonnen met een ongekende transitie. Dat moest ook wel, want ze verloren op slag een aanzienlijk deel van hun toeleveranciers en afzetmarkten. Dus gingen ze op zoek naar nieuwe. Aangezien veel landen niet meedoen aan de sancties zijn die ook wel te vinden. Zo wordt de infrastructuur voor handel met Azië en het vervoer van olie en gas naar het oosten fors uitgebouwd. Op deze manier drijven we de Russen in de armen van China en India. Is dat op langere termijn in ons belang?
En vinden we het belangrijk hoe ons beleid uitpakt voor de gewone Russische burger? Poetin zal een keer verdwijnen, maar gewone Russen zullen er altijd zijn en zij blijven onze buren, met wie we op termijn toch graag normale relaties willen onderhouden. Misschien zijn ze wel blij met de sancties, maar misschien ook niet.
Hoe zit het met het primaire doel: Poetin economisch onder druk zetten? Heel succesvol zijn we daar in 2022 niet mee geweest. De Russische economie is veel minder gekrompen dan verwacht. Door de hogere energieprijzen zijn de exportinkomsten zelfs spectaculair gestegen en ondanks de militaire uitgaven bleef het overheidstekort beperkt tot 2,3% BBP.
Verandering van toon bij Elvira Nabiullina We weten niet hoe betrouwbaar de economische berichtgeving uit Rusland is, maar het is zeer de moeite waard om de persconferenties van de Russische centrale bank te volgen. Bij de laatste persconferentie eerder deze maand sprak Elvira Nabiullina, de president van de centrale bank, opmerkelijk openlijk over de effecten van de sancties.
Ik meen een kentering in de toonzetting te bespeuren. De economie krimpt dan misschien minder dan eerder voorzien, maar dat komt vooral door toenemende overheidsuitgaven, een ontwikkeling die Nabiullina niet houdbaar acht. Ze voorziet verder dat de inflatie door basiseffecten de komende maanden kan dalen, maar ook dat een hogere rente nodig zal zijn om de inflatiedoelstelling te realiseren. Ik denk niet dat Poetin daarmee in zijn nopjes zal zijn.
De prijs voor Urals, de Russische oliebenchmark, is fors gedaald en ligt inmiddels onder het prijsplafond van USD 60 per vat dat westerse landen hebben ingesteld. Nabiullina betoogde bovendien dat de prijs die Rusland ontvangt behoorlijk lager kan zijn dan de officiële\ noteringen. Ze verwacht dan ook een aanzienlijke daling van de exportopbrengsten. Het overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans dat in 2021 82 miljard dollar beliep en in 2022 naar USD 227 mrd steeg zal dit jaar naar verwachting dalen tot 66 miljard dollar.
Weliswaar is dat een stevige daling, maar het overschot blijft aanzienlijk. Hoewel het er voor de Russen niet makkelijker op wordt, beschikken ze over voldoende financiële buffers om het een hele poos onder onze sancties uit te zingen.
Ik durf de stelling wel aan dat de westerse sancties onze eigen burgers in 2022 meer pijn hebben gedaan dan Poetin. Ook vrees ik dat de geopolitieke gevolgen op langere termijn nauwelijks worden meegewogen in de besluitvorming over sancties. Aan de minder pessimistische kant: wie naar Elvira Nabiullina luistert, bespeurt een verandering van toon. De sancties beginnen wat meer te bijten.
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.