Jarenlang maakten centrale banken zich zorgen over de te lage inflatie. Daarom voerden zij een zeer ruim monetair beleid. Inmiddels zijn centrale banken op hun wenken bediend: de inflatie is fors opgelopen. Volgens een Chinese wijsheid moet je voorzichtig zijn met wat je wenst, want je wens zou wel eens in vervulling kunnen gaan. De huidige situatie werpt een nieuw licht op deze hele discussie.
Toen de pandemie twee jaar geleden toesloeg, ging een groot deel van de wereld in een harde lockdown. De productie van goederen en diensten stortte in. Maar de vraag bleef na een kortstondige hapering op peil. Overheden waren er immers als de kippen bij om inkomensverlies te beperken.
In de VS kregen gezinnen van de regering Trump zelfs aanzienlijke bedragen handje-contantje. Daarbij kwam nog dat het consumptiepatroon ineens veranderde. Consumenten gaven minder uit aan diensten, dat kon ook niet anders, en juist meer aan goederen waarbij vooral de online aankopen, die logistiek complex zijn, sterk groeiden.
In elke economie zit wel wat rek, maar doordat de productie van goederen daalde terwijl de vraag juist steeg werd de economie behoorlijk uit het lood geslagen. Prijsstijgingen werden onvermijdelijk.
Toch kwam de discussie over de gevolgen van de verstoorde verhouding tussen vraag en aanbod van goederen eigenlijk pas op gang toen Larry Summers er bijna een jaar geleden over begon. Dit naar aanleiding van de stimuleringspakketten van de nieuwe Amerikaanse regering, waardoor de verhouding tussen vraag en aanbod nog verder werd verstoord.
Onredelijke prijsverhogingen
Inmiddels wordt de beschuldigende vinger geheven richting bedrijven die hun prijzen verhogen. Supermarkten liggen met sommige leveranciers in de clinch over de prijsverhogingen die de leveranciers willen doorvoeren. Die prijsverhogingen zouden niet kunnen worden gerechtvaardigd door de gestegen kosten. In de VS beschuldigen mensen als senator Elizabeth Warren bedrijven van hebzucht en wordt gepleit voor een verbod op prijsverhogingen.
Nu lijkt het mij in een markteconomie legitiem dat iedereen zijn huid zo duur mogelijk probeert te verkopen en concurrentie moet dit binnen de perken houden. Maar stel nu eens dat bedrijven de huidige situatie inderdaad gebruiken, of misbruiken zo je wilt, om hun winstmarges op te krikken. Wat zegt dat over de huidige inflatie en wat is de boodschap voor beleidsmakers?
In een markteconomie wordt het allocatieproces, dat wil zeggen wat we produceren, hoe we het produceren en voor wie het wordt geproduceerd, gestuurd door het prijsmechanisme. Veranderingen van relatieve prijzen, prijzen ten opzichte van elkaar, sturen consumenten en producenten in hun gedrag. Als de vraag naar een product het aanbod bij de gegeven prijs overtreft, zorgt een prijsstijging ervoor dat sommige kopers afhaken terwijl het de productie juist bevordert. Zo wordt het evenwicht hersteld.
Voor een goed lopende economie is het cruciaal dat prijsverhoudingen goede signalen met betrekking tot relatieve schaarste geven. In de leerboeken is te vinden dat het proces in de problemen komt bij hoge inflatie. Want dan is het veel moeilijker om prijsveranderingen naar waarde te schatten. Economische beslissingen worden daardoor suboptimaal. Zo leidt hoge inflatie uiteindelijk tot economische schade.
Een slecht idee
Het probleem is dat die leerboeken niet erg specifiek zijn over hoe ver de inflatie mag oplopen voordat zulke problemen ontstaan. De discussie over bedrijven die misbruik zouden maken van de huidige situatie is in dat licht een interessant gegeven.
Zulke beschuldigingen houden immers in economische termen in dat relatieve prijsveranderingen geen goede afspiegeling zijn van veranderingen in relatieve schaarste. Als het zo is dat bedrijven hun prijzen momenteel onredelijk sterk verhogen, dan wordt dergelijke economische schade dus al bij het huidige inflatietempo aangericht.
De laatste jaren wordt in economenland soms geopperd dat centrale banken hun inflatiedoelstelling zouden moeten verhogen om inflatieverwachtingen wat aan te jagen. Maar als het allocatiemechanisme al bij de huidige inflatie minder goed werkt, is dat waarschijnlijk een slecht idee.
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Fondsnieuws over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.