Terwijl de Amerikaanse president zich druk maakt over het handelstekort van de VS, maak ik me druk om ons handelsoverschot.
Het valt niet mee om de ins en outs van de betalingsbalans van een land te doorgronden. De VS heeft een chronisch tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans (een ruimer en meer relevant concept dan de handelsbalans; ook wel extern tekort genoemd). Dat tekort beloopt nu zo’n kleine 4 procent bbp.
Donald Trump vindt dat ongewenst. Hij meent dat oneerlijke concurrentie uit het buitenland de oorzaak is en stelt importtarieven in. Maar je kunt ook zeggen dat de oorzaak is gelegen in het feit dat de Amerikanen meer besteden dan ze produceren. Dus ze kunnen dat tekort wegwerken door hun bestedingen te beperken.
Een nog weer andere redenering is dat de VS te maken heeft met een structurele netto kapitaalinvoer. Buitenlanders beleggen voortdurend meer in de VS dan Amerikanen in het buitenland beleggen. Aangezien de betalingsbalans naar evenwicht tendeert, zal een land met een structureel overschot op de kapitaalrekening doorgaans een tekort op de lopende rekening hebben. Zo bezien kan dat tekort worden verminderd door restricties op de kapitaalinvoer in te stellen.
Structureel een groot overschot
Laten we het over Nederland hebben. Hoeveel mensen weten hoe de lopende rekening van onze betalingsbalans ervoor staat? Ik gok dat het er niet veel zijn. Al jaren hebben wij een overschot van zo’n 10 procent bbp. Wij exporteren dus per saldo ca. 10 procent bbp meer dan we importeren.
Wist u dat Europese afspraken zeggen dat je eigenlijk geen groter overschot mag hebben dan 6 procent bbp? Niet dat die regel gehandhaafd wordt…
Lang geleden werd mij onderwezen dat landen moesten streven naar een evenwichtige betalingsbalans. En heel lang waren tekorten en overschotten beperkt van omvang. Vergeet niet dat de wereld een gesloten systeem is. Het overschot van het ene land is het tekort van het andere. Momenteel zijn de onevenwichtigheden opmerkelijk groot.
Tabel 1. Saldo lopende rekening van de betalingsbalans als procent bbp
Een land dat meer exporteert dan het importeert, produceert meer dan het verbruikt. Iedereen zou toch met stomheid geslagen moeten zijn dat wij jaar in, jaar uit zo’n 10 procent bbp meer produceren dan we verbruiken. We leven daarmee structureel fors beneden onze stand. Waarom doen we dat in hemelsnaam?
De Amerikanen doen het omgekeerde. Die leven boven hun stand en vinden de rest van de wereld bereid om dat verschil tussen import en export jaarlijks probleemloos te financieren. Lekker, hoor! Wat is het probleem van Trump nou eigenlijk?
Natuurlijk kun je stellen dat sparen goed is en dat die jaarlijkse externe overschotten allemaal in een virtuele spaarpot vloeien. De Amerikanen raken met hun chronische tekorten juist steeds dieper in de schulden. Daar past wel de kanttekening bij dat de opbrengsten van Amerikaanse beleggingen in het buitenland steevast hoger zijn dan de opbrengsten van buitenlandse beleggingen in de VS, ondanks dat de VS per saldo een schuld heeft aan de rest van de wereld. Amerikanen blijken kennelijk aanzienlijk betere beleggers dan buitenlanders. Voor Nederland geldt het omgekeerde.
Nationaal spaarsaldo
Het saldo op de lopende rekening van de betalingsbalans is ons nationale spaarsaldo. Gezamenlijk hebben we dus een enorm spaaroverschot. Er zijn slechts drie sectoren die daarvoor verantwoordelijk kunnen zijn: de overheid, gezinnen en bedrijven. Onze overheid heeft een gering tekort, dus die is niet verantwoordelijk voor ons spaaroverschot. Gezinnen sparen vooral in hun pensioenpot. Een beetje minder pensioenopbouw zou het spaaroverschot ongetwijfeld reduceren.
Een belangrijke oorzaak van ons nationale spaaroverschot ligt echter bij bedrijven. Het zou weleens goed zijn te bakkeleien over hoe dat komt. Hier zijn twee mogelijke verklaringen die elk goed zullen vallen bij tegengestelde politieke groeperingen: de lonen zijn te laag, waardoor bedrijven te veel winst maken; en het investeringsklimaat in ons land is te onaantrekkelijk om bedrijven tot hogere investeringsuitgaven te verleiden. Dat kan een aardige polemiek opleveren. Of zouden de cijfers gewoon niet kloppen?
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.