In een bizarre speech voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties heeft de Amerikaanse president even uitgelegd hoe de wereld in elkaar zit. De speech duurde bijna een uur, maar kan als volgt worden samengevat: Trump heeft altijd gelijk en de rest van de wereld ‘is going to hell’. Op beide punten is dit waarschijnlijk overdreven.
Terwijl ik op YouTube de speech naluister, komt er een flits langs op mijn laptop, dat de Duitse Ifo-index in september in tegenstelling tot de verwachting niet is gestegen, maar gedaald. En behoorlijk ook. Die Ifo-index meet al decennialang het ondernemersvertrouwen in Duitsland en wordt breed gerespecteerd als een betrouwbare indicator voor de stand van de Duitse economie. De index was dit jaar nog niet eerder gedaald. Het optimisme dat daardoor geleidelijk wat was toegenomen is stevig de grond in geboord. Zou Trump toch gelijk hebben, is ‘Germany going to hell’?
Dat is vast overdreven. Of toch niet? Ik ben bang dat ik in herhaling val, maar de mate van ontkenning van de problemen voor de Duitse economie en het gebrek aan urgentie om er iets aan te doen zijn stuitend. In het tweede kwartaal was het Duitse bbp in volume vergelijkbaar met 2017. Acht jaar lang per saldo stagnatie! Het komt mij voor dat de Duitse problemen deels van buitenaf komen, maar ook het gevolg zijn van het eigen beleid en dat van de EU.
Laten we eens wat zaken langslopen. Ten eerste dient gezegd dat, hoewel Duitsland een grote economie heeft, het land voor groei toch sterk van de export afhankelijk is. De wereldhandelsgroei is na de crisis van de jaren 2008/2009 structureel teruggevallen. De Duitse export richt zich sterker dan in andere Europese landen op China, maar daar is de groei sterk teruggevallen. Bovendien worden de Chinese klanten van Duitse bedrijven steeds meer hun concurrenten. De handelsoorlog van Trump komt daar nog bovenop en de appreciatie van de euro is een verdere uitdaging.
Duitsland heeft relatief veel energie-intensieve industrie. Door de Energiewende zijn de kosten van energie gestegen en is de concurrentiepositie behoorlijk verslechterd. De energiekosten zijn nog veel verder gestegen, zowel in absolute als in relatieve zin, ten opzichte van concurrenten, door het beëindigen van de import van Russisch gas en de vervanging door LNG-import. Hoewel de Europese gasprijzen niet meer zo hoog zijn als in 2022 is de productie die in energie-intensieve sectoren verloren is gegaan niet meer hersteld.
De automobielsector is veruit de belangrijkste in Duitsland. Door een reeks schandalen, blunders en tegenvallers is de productie van auto’s in Duitsland gedaald van bijna 6 miljoen stuks per jaar rond 2017/2018 tot slechts 3 miljoen in 2022. Inmiddels is het productieniveau opgelopen tot circa 4 miljoen. Tegelijkertijd is de export van auto’s door China gestegen van zo’n half miljoen per jaar voor de pandemie tot meer dan 6 miljoen nu. De opmars van Chinese autobouwers is een existentiële bedreiging voor de Duitse automobielbedrijven.
Met de mond wordt beleden dat men zich realiseert dat actie geboden is. Duitsland gaat wapens produceren in plaats van auto’s, gaat bepaalde belangrijke bedrijfstakken wellicht rechtstreeks steunen en gaat stevig investeren in de infrastructuur. Tegelijkertijd legt Europa zichzelf echter een streng en duur klimaatbeleid op. Dat zet bedrijven verder onder druk. In Nederland willen we daarbij nog vooroplopen.
Als de Duitsers niet snel de bakens verzetten zal economische stagnatie uitmonden in krimp. Dat zal toenemende maatschappelijke spanningen veroorzaken, ook in de rest van Europa.
In zijn H.J. Schoo-lezing uitte de Belgische premier Bart de Wever onlangs zijn zorgen over de Europese economie. Die zijn vergelijkbaar met de mijne. Hij sprak over ‘groen masochisme’ en ‘morele verwaandheid’. Er is een onthutsend gat tussen hoe Europa zichzelf en haar plaats in de wereld ziet en de realiteit. Dat is bijna net zo groot als het gat tussen de Europese ambities en haar daadkracht om die ambities te realiseren. Het is echt niet onmogelijk dat Trump gelijk gaat krijgen. Dat gunnen we hem hopelijk niet.
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.