De aankondiging van de rabiate tariefstijgingen wekte verregaande onrust op bij beleggers en leidde tot een van de snelste tweedaagse dalingen op de financiële markten, vergelijkbaar met de crisis die volgde op de uitbraak van de corona-epidemie. Toch heb ik op geen enkel moment mijn geduld en kalmte verloren.
Trumps impulsieve uitspraken en erratische aankondigingen mag je immers nooit letterlijk nemen, maar wél altijd ernstig: de de-industrialisatie van de VS kon op termijn hun militaire positie verzwakken en de over-afhankelijkheid van goedkopere producten uit (onder meer) China maakt de VS economisch kwetsbaar.
Ik heb begrip voor maatregelen die op termijn meer evenwicht kunnen bewerkstelligen. Ik zie ook maar al te goed in dat de boetes die de EU oplegt aan de Amerikaanse technologiebedrijven aan de overzijde van de Atlantische Plas als een verdoken handelsbelemmering wordt aangezien, op basis van de gekunstelde interpretatie van een regelgeving die de Europese zwakte moet helpen verdoezelen.
Maar ook al zijn we niet beschaamd om toe te geven dat de handelsrelaties moeten worden bijgestuurd, dan betekent dat nog niet dat we enig begrip vertonen voor de manier waarop dit gebeurt. De opgelegde tarieven dreigen vooral de Amerikaanse economie diep in het hart te treffen: wie op korte termijn de invoer van goedkope producten stopzet, zal vervolgens (bakken vol) inflatie importeren.
De industrie heeft immers te weinig tijd om haar aanvoerketens aan te passen en beschikt in de VS niet over voldoende reserves op de arbeidsmarkt om de ingevoerde producten te vervangen. De buitenlandse producenten kunnen de invoerheffingen rechtstreeks doorrekenen aan de Amerikaanse consument. Erger nog, in het verleden trokken ook de Amerikaanse bedrijven hun prijzen op tot het niveau van opgehoogde buitenlandse producten.
De beoogde verhoging van de invoertaksen leidt dus enkel tot inflatie en creëert geen enkele bijkomende job in de VS. Of toch een kleine correctie hierop: op middellange termijn zal dit wel leiden tot een aanzienlijk aantal nieuwe banen, met name voor Amerikaanse robots…
De positieve interpretatie voor de huidige, potentieel desastreuze beslissingen die vanuit Washington DC de financiële markten teisterden, is dat een dergelijke onderhandelingstactiek wellicht is geïnspireerd op de Madman theory. Die houdt in dat de politieke leider van een land zijn grote gelijk probeert af te dwingen met het dreigement om zowel zijn tegenstander als zichzelf op te blazen wanneer men niet instemt met het eisenpakket. Deze beproefde tactiek staat al beschreven bij Machiavelli in 1517 en werd in de geschiedenis meermaals toegepast. Zelden of nooit met het gewenste resultaat, overigens.
De tactiek functioneert enkel wanneer men de tegenstrever weet te overtuigen van zijn eigen dwaasheid. En dat laatste is nu zeker grotendeels geslaagd. Dwaasheid inderdaad, want als je zelfs maar weinig bekend bent met de basiswetten van de economische wetenschap, dan weet je dat de aangekondigde tariefverhogingen de Amerikaanse economie het diepst van al zullen treffen.
Het gigantische handelstekort was tot nu toe een zegen voor de VS waarmee de Amerikaanse economie zich heeft weten te vrijwaren van oververhitting. Door de decennialange, immense aangroei van de welvaart en de onstuitbare bestedingsdrang van de Amerikaanse consument overstijgt de vraag naar consumptieartikelen in ruime mate de beschikbare productiecapaciteit in de VS.
Hierdoor dreigt de VS dan ook het grootste slachtoffer te zijn van de geniale voorstellen (naar eigen zeggen, althans) van de huidige president. Het lijkt onmogelijk dat de entourage van de president een dergelijk scenario zal laten ontwikkelen dat vrij snel tot een politiek debacle leidt bij de nakende midterm verkiezingen.
We gaan er dus voorlopig vanuit dat de president momenteel de Madman theory toepast en de rest van de wereld er inderdaad van heeft overtuigd dat hij een (serieuze) slag van de molen heeft gekregen. Hij heeft zelf overigens meerdere malen verwezen naar deze onderhandelingstechniek.
De financiële markten schreeuwden echter om een teken dat duidelijk maakt dat dit laatste inderdaad de ultieme doelstelling is, en niet de gevreesde isolationistische opstelling die de VS en de rest van de planeet fataal is geworden in de jaren dertig.
Onder druk van de financiële lobby en de leiding van de Republikeinse partij, die vreest voor de electorale gevolgen van een recessie, heeft de Amerikaanse president belangrijke toegevingen gedaan. De oorspronkelijke voorstellen bleken dermate onrealistisch en zelfdestructief, dat de president ongeloofwaardig werd waardoor zijn onderhandelingspositie sterk verzwakte.
Het is uitkijken naar een definitief uitsluitsel over de importtarieven op Mexicaanse, Indiase, Vietnamese, Europese en Canadese producten te vernemen. Wat betreft de import uit Europa verwacht ik alleszins een algemene verhoging (tot 10 à 15 procent?) ter compensatie van het verschil tussen de Europese en Amerikaanse btw-tarieven.
Bilaterale akkoorden en redelijke tariefheffingen laten de financiële markten toe om snel te herstellen van de recente verliezen, die de eventuele inkomsten uit verhoogde tarieven nu al in duizendvoud overtreffen. Dit herstel zal zich echter schoksgewijs realiseren, na herhaalde re- en de-escalaties van het handelsconflict.
Zelfs in het geval dat de tarieven behouden blijven, zal de Amerikaanse economie – nog nadrukkelijker dan nu het geval is – gebruik moeten maken van automatisatie, robotica en AI om hun productieapparaat efficiënter te maken en het gebrek aan arbeidspotentieel op te vangen.
If you’re walking through hell, keep walking.
Stefan Duchateau is hoogleraar en columnist van Investment Officer.