Op het toppunt van de dotcomhype was ik aanwezig bij een analistenbijeenkomst van toen nog de grootste Nederlandse bank. Naast de vele vragen waarmee de aanwezige analisten hun spreadsheet probeerden te vullen, werd opeens de vraag gesteld of de bank ook een dotcomstrategie had. Toen daar via omwegen ontkennend op werd geantwoord, was dat in de dagen daarna reden voor een stevige koersdaling.
Wijs geworden door deze koersdip, begon het persbericht een kwartaal later met de mededeling dat er miljarden zouden worden geïnvesteerd in dotcom met als gevolg dat de aandelenkoers daarna weer sterk steeg. In de daarop volgende analistenpresentatie werd doorgevraagd op wat er allemaal onder die dotcomstrategie viel, maar het waren vooral loze kreten. Het was allemaal toekomstmuziek. Wellicht dat we zoiets nu dotcom-washing zouden noemen, ook omdat na greenwashing er steeds vaker sprake is van AI-washing.
Een hype zorgt voor een hogere waardering
Veel beursgenoteerde bedrijven hebben de neiging om in elke hype te willen participeren, om daarmee de koers omhoog te krijgen. Dat kan heel onschuldig zijn. Toen ik in het verleden op het kantoor bij Jan Aalberts in Langbroek de portefeuille doornam, wees hij terecht op Aalberts activiteiten op het gebied van semiconductors.
Semiconductorbedrijven waren op dat moment erg geliefd, alhoewel de situatie van toen verbleekt bij de populariteit van semiconductors nu. Sinds enkele jaren is er op het gebied van duurzaam beleggen het begrip ontstaan van greenwashing, waarbij bedrijven zich groener voordoen dan ze eigenlijk zijn. Sinds de Europese Green Deal proberen toezichthouders dat met wet- en regelgeving aan te pakken.
Overigens wordt greenwashing ook gebruikt om operationeel falen te verdoezelen. Bedrijven die winstmatig niet zo goed presteren, komen wel met uitgebreide presentaties op het gebied van duurzaamheid. Unilever was in het verleden een mooi voorbeeld, maar de nieuwe topman heeft de duurzaamheidslat wat lager gelegd en meteen verraste het bedrijf met meevallende resultaten. Ook bij pensioenfondsen is er bij tegenvallende resultaten verrassend weinig aandacht voor de het feit dat een fonds al vele jaren de pensioenen niet kan indexeren, maar des te meer aandacht voor duurzaamheid. Greenwashing is daarmee een veelzijdig begrip.
AI-washing is het nieuwe Greenwashing
AI-washing is relatief nieuw. Het komt natuurlijk door het grote succes van ChatGPT. Dat heeft de ogen geopend bij de vele ceo’s. Reken maar dat bovenaan de bestuursagenda staat wat het bedrijf gaat doen met kunstmatige intelligentie. Het aardige van zo’n hype is dus dat die daarmee zorgt voor een investeringsgolf. In een vrijemarkteconomie (u weet wel, van het zo verfoeide kapitalisme) is dit ook de rol van een hype.
Investeringen worden samengebald en naar voren gehaald met als resultaat een versnelling van de onderliggende ontwikkeling. De onzichtbare hand in optima forma. In het socialisme (communisme) is zoiets onmogelijk. De tulpenmanie zorgde er voor dat Nederland de grootste tulpenexporteur van de wereld werd. De dotcomhype zorgde voor snel mobiel internet tegen een relatief laag bedrag.
Bedrijven die profiteren van de hype worden hoog gewaardeerd. Vooral de laatste tijd is het gat tussen de Magnificent Seven en de rest van de aandelenmarkt erg groot, en dat zit veel bedrijven natuurlijk niet lekker, al was het maar omdat hun beloning voor een groot deel afhankelijk is van de koersontwikkeling.
Misleiding is verboden
Net zoals greenwashing is AI-washing voor de toezichthouders relatief simpel en ook op een vergelijkbare manier te bestrijden. Het gaat er niet om wat er al dan niet onder groen of kunstmatige intelligentie valt, het gaat er vooral om dat er valse en misleidende uitingen zijn over de toepassing daarvan. De SEC heeft al verschillende partijen daarvoor een boete gegeven. Beleggingsadviseurs als Delphia en Global Predictions hadden klanten en potentiële klanten wijsgemaakt dat ze kunstmatige intelligentie op bepaalde manieren gebruikten, terwijl dat in werkelijkheid niet zo was.
Volgens SEC-voorzitter Gary Gensler ziet de SEC keer op keer dat wanneer nieuwe technologieën opduiken, de vraag daarnaar ervoor zorgt dat er valse beweringen zijn door degenen die zeggen de nieuwe technologieën te gebruiken. Het probleem wat de SEC daarmee heeft, is dat beleggingsadviseurs het publiek niet mogen misleiden door te stellen dat ze een AI-model gebruiken, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is.
Boetes van de SEC
Steeds meer beleggers overwegen om kunstmatige intelligentie te gebruiken bij hun beleggingsbeslissingen of besluiten om te beleggen in bedrijven die beweren de transformerende kracht van kunstmatige intelligentie te benutten. AI-washing kan dan van invloed zijn op de beleggingsbeslissingen van individuen.
Delphia had van 2019 tot 2023 onjuiste en misleidende verklaringen afgelegd in zijn SEC-dossiers, in een persbericht en op de website over het vermeende gebruik van AI en machine learning. Delphia zou collectieve gegevens aan het werk zetten om kunstmatige intelligentie slimmer te maken, terwijl het bedrijf feitelijk niet beschikte over AI- en machine-learning activiteiten. Het haakje waarmee Delphia werd aangepakt is dat het volgens de marketingrichtlijnen verboden is om advertenties te verspreiden met onware verklaringen over de feiten.
Bij Global Predictions stelde de SEC vast dat in 2023 onjuiste en misleidende beweringen zijn gedaan over het gebruik van AI. Global Predictions stelde de eerste gereguleerde AI financieel adviseur te zijn en dat het deskundige AI-gestuurde voorspellingen zou doen. Ook hier ontbrak het gereedschap om deze claim waar te maken. Bij elkaar betaalden Delphia en Global Predictions een boete van 400.000 dollar.
Controlevraag bij AI-washing
Nu zullen er mensen zijn die alle vormen van kunstmatige intelligentie een vorm van AI-washing vinden. Zo slim zijn computers immers nog niet. Maar de meest gangbare definitie van kunstmatige intelligentie is dat het ‘software is dat zelf kan leren hoe taken moeten worden uitgevoerd door te trainen op basis van data, niet door programmering’. Feitelijk is dat een vorm van machine learning, in zichzelf een vrij smalle definitie van kunstmatige intelligentie.
Adviseurs die dus melden dat er specifieke modellen, technologieën of algoritmen worden gebruikt, waaronder de machine learning, neurale netwerken of deep learning, moeten dat dus ook daadwerkelijk kunnen aantonen. Wie met dergelijk uitlatingen wordt geconfronteerd, kan altijd nog vragen welke stappen er zijn genomen om vooringenomenheid in hun gegevens en algoritmen of AI-hallucinaties te voorkomen. Als ze daarop geen antwoord hebben, is het waarschijnlijk dat ze geen kunstmatige intelligentie gebruiken.
Han Dieperink is chief investment officer bij Auréus Vermogensbeheer. Hij was eerder in zijn loopbaan chief investment officer van Rabobank en Schretlen & Co.