Voor financiële markten zijn geopolitieke risico’s vaak binair, lange tijd vormen ze geen probleem, totdat ze dat wel doen. Om die reden is het verband tussen geopolitieke risico’s en de reactie op financiële markten niet eenduidig. Dat komt ook omdat er meestal sprake is van een eenmalige gebeurtenis en beurzen zijn prima in staat om die te negeren. Bezit van de zaak is hier vaak ook eind van het vermaak.
De spanningen voorafgaand aan zo’n gebeurtenis zijn vaak al zo hoog opgelopen, dat er zelfs sprake kan zijn van een koopmoment, meestal ongeacht de uitkomst. Het simpele feit dat een gebeurtenis achter ons ligt, maakt dat iets niet meer relevant is voor financiële markten. Vaak loopt zoiets ook met een sisser af. Zelfs de meest waanzinnige dictator is onder hoge druk voor rede vatbaar, een extreme escalatie wil niemand. Geopolitieke risico’s kunnen alleen een grote invloed hebben op het moment dat ze de fundamenten van de economie raken.
Geopolitiek risico’s met impact op wereldeconomie
Een voorbeeld van een geopolitiek risico met grote gevolgen was de eerste oliecrisis. In korte tijd verdrievoudigde de olieprijs en begin jaren zeventig was de wereldeconomie veel meer afhankelijk van olie dan nu. Mede door een verkeerde reactie van centrale banken, ontstond er een groot inflatieprobleem. Een ander voorbeeld is de val van de Berlijnse Muur, het einde van de Koude Oorlog. In het interbellum tot aan de aanslagen van 11 september 2001 werd het vredesdividend geïncasseerd, op de financiële markten vooral in de vorm van lagere risicopremies en daarmee hogere waarderingen.
Geopolitieke risico’s zijn te meten in de vorm van een Geopolitical Risk index. Deze index screent op nieuwskoppen met betrekking tot geopolitieke spanningen, oorlogen en terrorisme. In tijden van stress stroomt er dan geld naar de veilige havens. Die veilige havens bestonden vroeger uit langlopende Amerikaanse staatsobligaties, maar na een grote correctie van meer dan 50 procent in dergelijke obligaties geven veel beleggers nu de voorkeur aan Amerikaans big tech-aandelen.
Toekomstperspectief Midden-Oosten
Het Midden-Oosten is van oudsher een geopolitiek mijnenveld. Zolang de gebeurtenissen beperkt blijven tot het Midden-Oosten zullen financiële markten zich er weinig van aantrekken. De aanval van Iran op Israël is weliswaar een escalatie, maar voor financiële markten gaat het vooral om het vervolg.
In het Midden-Oosten is olie nog altijd de belangrijkste economische factor en als Iran besluit om de straat van Hormuz af te sluiten kan de olieprijs snel naar de 100 dollar per vat. Tegelijkertijd is de achterliggende oorzaak van het probleem juist bemoedigend. De oorzaak is niet de positie van de Palestijnen in de Gazastrook of de Westelijke Jordaanoever, maar de vele vredesakkoorden die Israël heeft gesloten met Arabische landen in augustus en september 2020. Diezelfde landen hebben Israël dit weekend geholpen tegen de Iraanse aanval. In dat opzicht brengt de aanval van Iran een mogelijke start van een nieuw interbellum dichterbij.
Abraham-akkoorden oorzaak huidige crisis
De Abraham-akkoorden betreffen een aantal akkoorden die gesloten zijn tussen Israël, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Marokko en de Verenigde Staten. Voor de aanslagen van 7 oktober 2023 was Israël ook ver met betrekking tot een vredesakkoord met Saoedi-Arabië. Daarvoor had het Israël al vrede gesloten met Jordanië en Egypte.
Het gevolg van de vele vredesakkoorden is dat ze uiteindelijk zouden helpen bij een oplossing voor het Palestijnse probleem in de vorm van twee staten. Zo’n oplossing is niet in het belang van Iran, dat juist met haar Quds-brigade veel macht heeft in het Midden-Oosten. De Quds-brigade bestaat namelijk uit de internationale terroristische strijd met behulp van Hezbollah, Hamas, Islamitische Jihad, de Houthis en sjiitische milities in Irak en Syrië. Al deze organisaties verliezen een groot deel van hun macht als er sprake zou zijn van vrede.
Nieuw Iraans sociaal contract
Het ironische is dat Iran voorafgaand aan de ayatollahs een van de meest pro-Amerikaanse landen in het Midden-Oosten was. Dat gold niet alleen voor de Sjah en zijn familie, maar ook voor grote delen van de Iraanse bevolking. De Iraanse regering ontleent haar legitimiteit in het Midden-Oosten nu aan de strijd tegen Israël en de Verenigde Staten. Wat dat betreft was de aanval afgelopen weekend er vooral voor de eigen bevolking. Daarin ging Iran ver, er werden zelfs fake berichten verzonden dat er wel doelen geraakt zouden zijn.
Het sociale contract tussen de machthebbers in Teheran en haar bevolking kraakt in haar voegen. De Iraanse politie treedt hard op tegen vrouwen die in het openbaar geen hoofddoek dragen. Desondanks gaan de protesten die begonnen met de dood van 22-jarige Mahsa Amini in 2022 die opgepakt en gedood werd omdat ze haar hoofddoek niet goed droeg, nog altijd door. Gelet op de omvang van de protesten is een groot deel van de legitimiteit van de Iraanse overheid verdwenen.
Alleen dankzij het onderdrukken van de eigen bevolking kan het regime in Teheran nog bestaan. Die legitimiteit is terug te winnen door radicale hervormingen. De oplossing die Iran nu voorstaat is vergelijkbaar met die Argentinië heeft gekozen bij de Falklands in 1982 of de Russen bij de invasie in Oekraïne in 2022.
Han Dieperink is chief investment strategist bij Auréus Vermogensbeheer. Hij was eerder in zijn loopbaan chief investment officer van Rabobank en Schretlen & Co.