De jongste crisis in de Europese Unie, rond de immigratie van vluchtelingen, kan volgens experts tot anarchie en zelfs tot het uiteenvallen van de unie leiden. Fondsnieuws sprak eerder met Ian Bremmer, de gerenommeerde politieke adviseur, die het toekomstbeeld van Europa als ‘grimmig’ betitelt.
De G-Zero World, kondigde hij vier jaar geleden al aan, maar nu is deze ook echt zichtbaar tot in alle uithoeken van de aardkloot. Het is een wereld waar door het verval van de macht van het Westen niemand het echt meer voor het zeggen heeft. Het gevolg, zo de Amerikaanse geopolitieke adviseur Ian Bremmer, is een bijkans stuurloze wereld waarin staten vooral hun eigenbelang behartigen en verdedigen.
‘We weten niet wat er in de plaats komt voor de overzichtelijke wereld van voorheen: meer anarchie of juist meer centralisme’, zegt Bremmer, die door kwaliteitsmedia als The Wall Street Journal wordt beschouwt als een ‘goeroe’ die politieke wetenschappen - en met name geopolitieke risico’s - weer op de agenda heeft gekregen van de financiële markten. ‘De geopolitieke risico’s’, zegt Bremmer in de marge van een voordracht voor Skagen Funds in Amsterdam, ‘zijn in mijn hele professionele loopbaan nog niet eerder zo manifest en zo dwingend geweest.’
Hoe kijkt u vanuit de huidige ontwikkelingen naar Europa?
‘Ik ben geen somber mens. Ik kijk doorgaans naar de langere termijn, maar als ik eerlijk ben dan ziet het beeld voor Europa er behoorlijk grimmig en somber uit.’
Doelt u dan op de existentiële crisis waar Europa in is beland?
‘Naar de Europese Unie kan je op twee manieren naar kijken. Aan de ene kant moet je vaststellen dat Griekenland het enorm moeilijk heeft gehad met bezuinigingen en vergaande verarming van de bevolking. Maar dat is maar beperkt gepaard gegaan met geweld en populisme. In grote lijnen geldt dat ook voor de rest van Europa. Er is geen nieuwe Hitler opgestaan, er is geen acute dreiging van oorlog. Er is nog steeds sprake van politieke stabiliteit.’
Maar?
‘Inderdaad: maar. De Europese Unie is het grootste supranationale experiment in de geschiedenis. Gemeenschappelijke wetten, gemeenschappelijke waarden werden geaccepteerd. Maar dat is nu in snel tempo aan het eroderen. Er is geen leiderschap. Zelfs Angela Merkel die zo indrukwekkend naar hand uitstak naar de vluchtelingen, blijkt haar hand overspeeld te hebben. Haar timing was beroerd. Ze wordt door niemand meer gesteund. In de peilingen steunt minder dan 40% van de bevolking haar, dat was meer dan 70%. En ook de Amerikanen stonden haar op geen enkele wijze bij.’
En wat zegt dat laatste over de verhoudingen tussen Europa en de VS?
De Transatlantische relatie is de belangrijkste bron van stabiliteit in de wereld, maar deze is sinds het Marshall-plan niet meer zo slecht geweest. De Amerikanen hebben hun interesse ervoor verloren en de Europeanen wantrouwen op hun beurt de VS. De bredere betekenis van deze verzwakte transatlantische samenwerking is dat het vermogen wordt ondermijnd om snel en adequaat te reageren op terrorisme, conflicten, het uit elkaar vallen van staten en andere uitdagingen waar de wereld voor staat.’
De crisis rond Oekraïne lijkt in die verwijdering een belangrijke rol te spelen.
‘De toenmalige president van Oekraïne, Janokovitch, wilde geen onderdeel van Europa worden. Hij wilde economische steun. Maar de Europeanen gaven hem niks. Die onverschilligheid, ingegeven door risico-aversie en publieke opinie in de lidstaten van de Europese Unie, heeft Poetin beslist uitgedaagd om met wapens in Oekraïne in te grijpen. Vervolgens heeft het Westen economische sancties geformuleerd. Maar als je als Europa iemand wilt straffen, dan moet het echt belangrijk voor je zijn, want Rusland is te groot om te isoleren. Dat gebrek aan respect en aandacht heeft Rusland echt boos gemaakt.’
De lage olieprijs, die niets met de sancties te maken heeft, doet Rusland pas echt pijn.
‘Zeker, maar op korte termijn is het voor Poetin geen probleem. Hij wordt in 2018 echt wel herkozen als president. Maar op de langere termijn hebben autocratische regimes als Rusland en China het wel moeilijk. Van democratische verkiezingen zal het in die landen niet snel komen, want daar zijn ze niet klaar voor en ontwikkelingen in het Midden-Oosten, zoals de ‘Arabische Lente’ laat ook zien welke risico’s van destabilisering daar van uit kunnen gaan. Maar je kunt misschien verkiezingen voorkomen, je kunt niet voorkomen dat mensen van nieuwe technologieën gebruik gaan maken, zoals internet en smart phones, die uiteindelijk de status quo in die landen zal aantasten.’
De geopolitieke spanningen in het Midden-Oosten zijn sterk verbonden met de oliemarkt en de olieprijs die voor Europa zo essentieel is.
‘Voor de langere termijn is de stabiliteit in Saoedi-Arabië, als grootste olie-exporteur ter wereld, voor Europa van grote betekenis en geeft ook reden tot zorg: Saoedi-Arabië verliest de steun van zijn vrienden. Het raakt geïsoleerd tegenover Iran en ervaart Isis als een serieuze bedreiging.’
Europa kan toch op die geopolitieke risico’s reageren met de ontwikkeling van eigen energiebronnen, zoals zonne-, wind en waterstofenergie?
‘Dat is waar, alleen is een olieprijs van om en nabij de 30 dollar per vat geen aansporing voor staten en bedrijven om hernieuwbare energie te ontwikkelen, het klimaatverdrag van Parijs ten spijt.’
Tot slot, hoe kan een belegger deze geopolitieke risico’s vertalen naar zijn strategie en zijn portefeuille?
‘In de oude wereld was beleggen een kwestie van kopen en verkopen. Je kocht goedkoop en verkocht duur. Je was vooral gericht op rendement. Nu gaat het niet meer om groei, maar om het managen van het risico. Dat betekent dat je in de dollar belegt, in de Verenigde Staten, in vastgoed en in delen van Azië, zoals het relatief geïsoleerde Japan. Daarnaast is het belangrijk onderscheid te maken tussen de winnaars en de verliezers. De energiesector is risicovol, beter kan je de Chinezen volgen die massief bezig zijn met de ontwikkeling van infrastructuur. En als de wereld fragmenteert en uit elkaar valt, dan zijn defensiebedrijven aantrekkelijk en technologie die je tegen cybercrime beschermt, maar ook nano- en biotechnologie zullen tot de winnaars behoren.’
Dit artikel is gepubliceerd in Fondsnieuws-magazine van februari 2016.