De noodzaak en de eis tot zelfredzaamheid zullen de komende decennia sterk toenemen. De reden daarvoor is gelegen in een viertal megatrends die de welvaart in het Westen onder druk zullen zetten en de vraag zullen stellen naar de houdbaarheid van de verzorgingsstaat en het pensioenstelsel.
Die stelling poneerde Cees van Lotringen, hoofdredacteur van Fondsnieuws, bij een introductie op de masterclass life cycle-beleggen, die afgelopen week werd gehouden in samenwerking met BNP Paribas Investment Partners en Robeco.
Het gaat volgens hem om de megatrends van urbanisatie, opkomst middenklasse, vergrijzing en technologische ontwikkelingen die de arbeidsmarkt vol zullen treffen.
Hieronder leest u een bewerking van zijn voordracht.
Thomas Friedman, schrijver van het boek ‘The World is Flat’ mag zijn kinderen altijd graag waarschuwen voor de immense uitdagingen waar zij als generatie voor staan. ‘Mijn ouders zeiden altijd tegen mij: eet je bord leeg, want in India en China sterven ze van de honger. Vandaag zeg ik tegen jullie: maak je huiswerk en doe je best op school, want mensen in India en China zijn bereid te sterven voor jouw baan.’
In het oog van de orkaan
We leven nog steeds in de relatieve luwte van hoge welvaart en bestaanszekerheid, maar we beseffen niet dat we in het oog van de orkaan staan. Daar is het verradelijk rustig, terwijl de wereld om ons heen dramatisch snel verandert.
Om duidelijk te maken hoe omvangrijk en ontwrichtend de wereldwijde ontwikkelingen wel zijn, geef ik een voorbeeld: Groot-Brittannië had in de achttiende en de negentiende eeuw 154 jaar nodig om zijn nationaal inkomen te verdubbelen. De Verenigde Staten deden er in de negentiende eeuw 53 jaar over, maar China heeft deze eeuw slechts twaalf jaar nodig gehad om zijn nationaal inkomen te verdubbelen.
Dat zijn geen abstracte, ver-van-je-bed-cijfers, wat je kunt zien aan de hand van dit plaatje: Shanghai in 1997. Het ziet er koloniaal, een beetje provinciaals uit. Slechts zeven jaar later is het beeld verandert in een metropool met een zee aan wolkenkrabbers waar ze in New York een puntje aan kunnen zuigen.
Ontwikkelingen gaan steeds sneller
Achter die ongekende verstedelijking gaat een verhaal van de grote cijfers schuil: maar liefst 1,2 miljoen Chinezen trekken wekelijks naar de stad. Dat gaat met veel ellende gepaard, maar mensen nemen die risico’s niet voor niets.
De stad biedt ongekende kansen om je bestaansmogelijkheden en die van je kinderen te verbeteren. Want niet landen, maar steden zijn de motoren van de vooruitgang - pakweg 440 steden in de wereld zijn verantwoordelijk voor meer dan 60 procent van het wereldwijd verdiende jaarlijkse inkomen, stelt McKinsey.
De verstedelijking gaat met veel risico’s en kansen gepaard. Eén van de kansen is een ongekende uitdijing van de middenklasse: binnen zeven jaar komen er 1 miljard mensen in de middenklasse bij en in 2030 zullen wereldwijd zelfs 3 miljard mensen tot de middenklasse worden gerekend.
Naast urbanisatie en de opkomst van een wereldwijde middenklasse, wordt de wereld geconfronteerd met een vergrijzingsgolf die over pakweg 30 tot 40 jaar de omvang van een tsunami heeft gekregen. Dat geldt niet alleen voor de ontwikkelde landen, maar ook voor de opkomende landen.
Vergrijzing
In 2000 was slechts één op de tien mensen in de opkomende landen gepensioneerd, in 2020 zal dat al één op zeven zijn en in 2050 is het zelfs één op drie. Tegen die tijd is meer dan 20 procent van de wereldbevolking ouder dan 60 jaar - een verdubbeling ten opzichte van nu.
Vergrijzing treft landen als Japan en Korea nu al hard, maar ook China dat de prijs voor zijn een-kindbeleid dan zal gaan betalen. Er zijn ook landen die een volstrekt tegengesteld patroon laat zien: India met een zeer hoog geboortecijfer en Nigeria, waar op dit moment meer kinderen worden geboren dan in heel Europa tezamen.
Vergrijzing is de grootste zorg die overheden hebben, of in ieder geval zouden moeten hebben. Vergrijzing ondermijnt de pijlers van een samenleving en een economie op een nauwelijks voor te stellen wijze. Het raakt de arbeidsproductiviteit, de zorg, de pensioenstelsels en de publieke dienstverlening.
Vergrijzing is ook een Europees probleem. Volgens een rapport van de Verenigde Naties, gaat het aantal gepensioneerden in Duitsland in 2035 naar meer dan 60 per 100, In Nederland zal dat meer dan 40 per 100 zijn.
Houdbaarheid verzorgingsstaat
De houdbaarheid van de verzorgingsstaat en het pensioenstelsel zijn in hun huidige vorm onhoudbaar. De Nederlandse regering heeft bij monde van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid al een vergezicht geboden van wat dat voor ons als burgers betekent: de participatiemaatschappij.
Dat klinkt sympathiek, maar het betekent meer zelf doen: zelf voor je pensioen sparen, je ouders verzorgen als ze ziek worden, eerst je vermogen opeten voordat je bij de overheid aanklopt - als je daar uberhaupt nog voor een AOW mag aankloppen.
Naast vergrijzing is er een andere versterkende megatrend: de technologische ontwikkeling. Deze gaat op dit moment zo hard, dat ook de aard en de beschikbaarheid van werk sterk zullen veranderen. Er zullen talloze banen voor lager opgeleiden en zelfs voor de middenklasse verdwijnen.
Education permanente
Alleen al in Nederland, zo schat de universiteit van Groningen in een zojuist gepubliceerd rapprt, zullen 500.000 van de 1 miljoen beschikbare banen op MBO-niveau verdwijnen.
Onderwijs wordt essentieel - we gaan naar een éducation permanente. We zullen en veel langer moeten blijven werken en we zullen voortdurend moeten bijscholen en bijleren. Zeventigjarigen die cursussen volgen via open online universiteiten zal de toekomst zijn.
Voor de hoog opgeleiden ziet de toekomst er zonnig uit. De wereld zal hun thuis zijn. Ze kunnen feitelijk overal aan de slag. Het wordt een mondiale elite, footloose. Zij gaat wonen waar welvaart en welzijn het meest optimaal zijn.
Dat blijkt ook uit onderzoek van Ernst & Young. De grensoverschrijdende arbeidsmigratie is in de afgelopen tien jaar met ruim 50 procent gestegen tot meer dan 220 miljoen mensen - vooral in de Oeso-landen.
Op hoogopgeleiden wordt wereldwijd gejaagd, vooral ook door multinationals. Maar liefst 80 procent van hen zegt moeite te hebben goed gekwalificeerde mensen te vinden; de vergrijzing zal die behoefte alleen maar vergroten. Dat betekent dat de ‘War on talent’ meer is dan simpele managementspeak. Zij wordt echt gevoerd, met hoge salarissen en goede arbeidsvoorwaarden voor een kleine selecte groep.
Risico’s voor ongeschoolden lopen op
Tegenover de kansen die de geglobaliseerde, technologisch gedreven wereld aan hoogopgeleiden biedt, staan de toenemende existentiële risico’s voor de onderkant van de beroepsbevolking. Steeds meer van hun banen zullen verdwijnen en worden overgenomen door robots, machines en intelligente software.
Die slagschaduw die daarmee over de toekomst van onze samenlevingen hangt, is wellicht één van de verklaringen waarom het boek ‘Capital’ van de Franse econoom Thomas Piketty thans zoveel discussie en debat in de wereld veroorzaakt.
Inkomens- en kansongelijkheid
De inkomens- en kansongelijkheid is inderdaad een zeer grote wereldwijde zorg. De maatschappelijke instabiliteit die zij veroorzaakt, raakt de wortels van het vrije marktdenken en zelfs van het kapitalistische systeem.
Het vermogen om de kansen van mensen te vergroten, door bij voorbeeld onderwijs en (bij)scholing laagdrempelig beschikbaar te maken, kan een antwoord zijn. Blijft een dergelijke ‘New Deal’ uit, dan zou de daarmee gepaard gaande sociale en economische instabiliteit zelfs de democratie tot een relikwie uit het verleden kunnen maken.